نوآوری در تلفیق دانش علمی با حسانگاری شاعرانه، ایجاد استعارههای چندمعنایی از طریق پیوند مفاهیم گیاهشناسی-اندامشناسی، استفاده هدفمند از فرم برای بازتولید ریتم زیستی/تنفسی، اسطورهشناسی شخصی پیرامون باروری و نابودی از مهمترین دستاوردهای شاعر در این مجموعه است.
نویسنده در این متن، وسواس و تلاش بیپایان برای پاککردن لکههای آشکار (ظاهری) را در تقابل با بینظمی و آشفتگی درون (قفسههای بسته) قرار میدهد. حرف اصلی او نقد فرار از پرداختن به مشکلات درونی و عمیق، با مشغولکردن خود به نظم و پاکیزگی ظاهری و سطحی است.
اگر فکر میکنید داستان باید «حرفی برای گفتن» داشته باشد، اگر معتقدید پیرنگ ستون فقرات روایت است و اگر زبان را فقط ابزاری برای انتقال قصه میدانید، مرداد عباسپور با مجموعهداستان تازهاش «من از همهی چهلوهشتسالههای جهان پیرترم» به شما میگوید که احتمالاً در جادهای قدیمی و امن قدم میزنید. در گفتوگویی عمیق و روشنگر، این نویسنده و پژوهشگر ادبی از ضرورت «بیگانه بودن در زبان»، مرگ مؤلف به معنای ادبی، و پیوند زدن داستاننویسی با هنر مفهومی میگوید؛ گویی او نه برای بازگویی قصهها، که برای زنده نگه داشتن خود زبان مینویسد.
رمان «مرگ نور» طاهر بن جلون، روایتی است از هجده سال مرگ تدریجی در زندان مخفی تازمامارت؛ جایی که تاریکی مطلق، شکنجهی جسمی و روانی، و فراموشی اجباری، زندانیان سیاسی را به مرز جنون میرساند. اما همین سیاهچال، برای «سلیم» – قهرمان اثر – به فرصتی برای خودکاوی عمیق، مقاومت معنوی، داستانگویی نجاتبخش، و در نهایت، استعلای انسانی تبدیل میشود. بن جلون با الهام از خاطرات واقعی احمد مرزوکی، نه تنها جنایات رژیم حسن دوم را افشا میکند، بلکه نشان میدهد چگونه نوشتن و آگاهی، حتی در گور زنده، میتواند پیروزی بر سرکوب باشد.
بالزاک در این رمان، افسردگی زن را نه به عنوان یک بیماری فردی، بلکه به مثابه «شورشی خاموش» علیه نظامی توصیف میکند که عشق را به وظیفه و شور را به قانون تبدیل میکند. ژولی، در میانه دوگانگی وظیفه و میل، به نمادی از زنانی بدل میشود که صدایشان در تاریخ رسمی ناشنیده مانده است. به تعبیر کریستوا، بالزاک در این رمان «گفتار مادری» را در دل زبان پدرانه جای میدهد و رنج بینام زن را در قالب داستان به تصویر میکشد. مرگ تدریجی ژولی نیز در این اثر، نه یک شکست، که صورتی از رهایی و مقاومت در برابر نظامی است که خواستار انطباق کامل زن با نقشهای ازپیشتعیینشده است.
آنچه این داستان را جاودانه کرده، پایانِ بازِ نفسگیر آن است: تلفن بار آخر زنگ میزند، چهار بار، یک بار، سپس دوازده بار مصمم و غمانگیز… و هیچکس جواب نمیدهد. خواننده تا لحظهی آخر نمیداند خیانت واقعی بوده یا فقط توهمِ یک ذهن عاشق و مضطرب؟ آپدایک قضاوت نمیکند؛ فقط زندگیِ واقعیِ طبقهی متوسط آمریکا را، با تمام ریاکاری، تنهایی و میلِ سرکوبشدهاش، زیر ذرهبین میگذارد.
بزرگترین دستاورد بریل، توانایی او در تبدیل امور عادی و پیشپاافتاده به موضوعی شاعرانه و عمیق بود. او ثابت کرد که برای خلق داستانی تاثیرگذار، نیازی به سوژههای دراماتیک یا شخصیتهای استثنایی نیست. در داستان «گل کلم»، نوشیدن یک آبجو در کافه به نمادی از آزادی و مقاومت در برابر زندگی یکنواخت تبدیل میشود، و در «پدری برای آخر هفته»، یک گفتگوی ساده والدین و فرزند، نمایانگر شکاف نسلی و پیچیدگیهای روابط انسانی است.
رمانهای قدیمیتر تمایل آشکاری به شیوه روایت بینظرگاهی داشتند. تقریباً تمام نویسندگان بزرگ دوره ویکتوریا، مانند دیکنز، تاکری، جورج الیوت، ترولوپ، و همچنین همعصرانشان مانند بالزاک، ژان پل، تولستوی و دیگران، به جز چند استثنای کوتاه، به شیوه بینظرگاهی (Aperspektivismus) روایت میکردند. تغییر به سمت نظرگاهگرایی (Perspektivismus) با رمانهای فلوبر و هنری جیمز آغاز شد و سپس در رمانهای مدرن به سبک غالب تبدیل گردید.
در داستان «پاراگوئه»، بارتلمی مفاهیم آرمانشهر (Utopia) و ویرانشهر (Dystopia) را به شکلی پیچیده و مبهم بررسی میکند. پاراگوئهی توصیفشده در داستان، هم میتواند به عنوان یک آرمانشهر و هم به عنوان یک ویرانشهر تفسیر شود. از یک طرف، این مکان به عنوان یک دنیای جدید و ناشناخته، امکاناتی برای کشف و تجربههای جدید ارائه میدهد. از طرف دیگر، ویژگیهای عجیب و غریب آن، مانند سیستمهای عقلانیسازی هنر و حرکت براونی، میتوانند نشاندهندهی نوعی ویرانشهر باشند که در آن انسانها درگیر بینظمی و ازخودبیگانگی هستند.
در قرن بیستم، نویسندگان آمریکایی مانند هنری جیمز، ارنست همینگوی و تونی موریسون با نوآوریهای فرمی و محتوایی، داستان کوتاه را به عنوان یک فرم ادبی مستقل و غنی تثبیت و آن را به ابزاری برای بیان تجربیات فرهنگی و هویتی تبدیل کردند. جلوه هایی از این تلاش در بانگ.
نشریه ادبی بانگ از اردیبهشتماه با اختصاص دوسیهای به «ادبیات مهاجرت»، نهتنها به معرفی آثار این حوزه میپردازد، بلکه با کاوش در مفهوم این ژانر، آن را از ادبیات تبعید و دیاسپورا متمایز میکند. این مقاله با نگاهی به نظریههای هومی بابا، پل ریکور و ادوارد سعید، نقش روایتهای مهاجرت را در بازسازی هویت، مقاومت زبانی و چالش با ساختارهای قدرت جهانی بررسی میکند و دعوتی است برای تأمل عمیقتر در این حوزه پویا.
ناصر تقوایی، اگرچه به عنوان یکی از پیشگامان موج نوی سینمای ایران شناخته میشود، بیش از هر چیز، ریشه در ادبیات داشت. خاستگاه هنری او نه در کلاسهای سینما، که در دل داستاننویسی و فضای روشنفکری دهههای ۴۰ و ۵۰ شکل گرفت. تقوایی با انتشار داستانهای کوتاهش در مجلاتی چون «آرش» و سردبیری «جُنگ هنر و ادبیات جنوب»، خود را به عنوان نویسندهای صاحب سبک با نثری متأثر از مکاتب آمریکایی تثبیت کرد. مجموعه داستان «تابستان همان سال» که تنها اثر او در زمینه ادبیات داستانی است در عرصه ادبیات کارگری و ادبیات اقلیمی جنوب به یاد ماندنی و از اثار شاخص ادبیات معاصر ایران است.
رمان «مرگ نور» طاهر بن جلون، روایتی است از هجده سال مرگ تدریجی در زندان مخفی تازمامارت؛ جایی که تاریکی مطلق، شکنجهی جسمی و روانی، و فراموشی اجباری، زندانیان سیاسی را به مرز جنون میرساند. اما همین سیاهچال، برای «سلیم» – قهرمان اثر – به فرصتی برای خودکاوی عمیق، مقاومت معنوی، داستانگویی نجاتبخش، و در نهایت، استعلای انسانی تبدیل میشود. بن جلون با الهام از خاطرات واقعی احمد مرزوکی، نه تنها جنایات رژیم حسن دوم را افشا میکند، بلکه نشان میدهد چگونه نوشتن و آگاهی، حتی در گور زنده، میتواند پیروزی بر سرکوب باشد.
«کبوترخان هزار توی مسموم» نوشته س.ر.مجتهدی، فراداستانی است که در تقاطع ادبیات، روانکاوی و تاریخ ایستاده است. این اثر، ماجرای راویای را روایت میکند که با خرید نسخهای مرموز از کتاب «موسی و یکتاپرستی» فروید، درگیر شبکهای از رازها میشود که او را به سمت کشف حقیقتی باستانی و خطرناک دربارهٔ اخناتون، خلیفهٔ فاطمی «الحاکم بامرالله» و هزارتوهای یک کبوترخانهٔ متروک سوق میدهد. روایتی رویامانند که در آن، جستجو برای معنا به بهایی گزاف تمام میشود: نابینایی.
این مقاله با تکیه بر نظریههای روایتشناسی ژنت و بارت و نیز روانکاوی فروید و لاکان، نشان میدهد که چگونه علیزاده با ساختارشکنی روایی و آفرینش زبانی حسی-جسمانی، مرزهای واقعیت، رؤیا و ناخودآگاه را در هم مینوردد. در این خوانش، بیماری استعارهای از انحطاط روح و مرگ میل است، بیمارستان صحنه تقابل واقعیت و ناخودآگاه ، و خود متن به «نوشتار رنج» بدل میگردد، چنانکه بدن بیمار به زبان متن تبدیل شده و هر زخم، نشانی از کوشش سوژه برای نوشتن خود در آستانه نابودی است.
آیا احمد اخوت، «بورخس اصفهانی» است؟ این ادعایی است که برخی با استناد به فرم روایی مشابه و حجم انبوه ارجاعات تاریخی مطرح میکنند. اما نگارنده در تحلیلی تطبیقی، با واکاوی داستانهای این دو نویسنده، به نتایجی متضاد میرسد و نشان میدهد که تاریخ در دستان بورخس، ابزاری برای خلق شگفتی و زیباییشناسی ناب است، در حالی که اخوت از آن برای واکاوی واقعیتهای اجتماعی و طرح پرسشهای انتقادی بهره میبرد. این نوشتار، مرزهای این دو نگاه کاملاً متمایز را ترسیم میکند.
یک عشق ممنوعه و نافرجام در بستر یک جامعه سنتی و سرکوبگر. نویسنده نشان میدهد که چگونه تابوها و ساختارهای پدرسالارانه نه تنها تمایلات انسانی را سرکوب میکنند، بلکه با نادیده گرفتن کرامت و آزادی های فردی (به ویژه برای زنان)، سببساز نابودی کامل معشوق و زخم خوردن ابدی راوی عاشق میشوند. این روایت، که با نمادهای فراوان آمیخته شده، سوگی است بر از دست رفتن معصومیت، زیبایی و شور زندگی تحت سنگینی سنتها و قیدوبندهای تحمیلی.
مهدی اخوان ثالث، شاعر «شکست» خوانده شده است؛ اما پرسش بنیادین این است که این شکست، شکست از چه چیزی و در چه عرصهای است؟ این مقاله با گذر از خوانش رایج از اشعار اخوان به مثابه بازتابی از ناکامیهای سیاسی و تاریخی، استدلال میکند که شکست محوری در جهان شعری او، «شکستی معنایی» و «فروپاشی نوید» در برابر «جسمیت جهان» است. این مقاله نشان میدهد که اندوه اخوان، فراسوی تاریخ و سیاست، در آگاهی به شکست معنا در رویارویی با عینیتِ بیرحم جهان ریشه دارد.
«بانگ» یک رسانه ادبی و کاملاً خودبنیاد است که در خارج از ایران و به دور از سانسور و خودسانسوری بر مبنای تجربهها و امکانات مشترک شخصی شکل گرفته است.
