نقد ادبی

از ما

سورنا دانایی: راهی به هزارتوی فراداستان پسامدرن «بیگانه‌ای در من» نوشته‌ شُکوه میرزادگی

این رمان که تجربه زیسته نویسنده از فروپاشی نظام‌های تمامیت‌خواه در ایران و چک‌اسلوواکی را بازمی‌تاباند، از طریق شگردهای خودارجاعی، درهم‌آمیزی ژانرها و بازی با زمان روایی، مرزهای داستان و تاریخ را درمی‌نوردد. دانایی نشان می‌دهد چگونه میرزادگی با تلفیق داستان کاراگاهی، شعر منثور و روایت تاریخی، نه تنها تراژدی شخصی قتل دکتر امین جلالی را روایت می‌کند، که نقدی گزنده بر استبداد سیاسی و پیامدهای ویرانگر ایدئولوژی‌های چیره ارائه می‌دهد. این اثر از رهگذر طنز تلخ و تعلیق‌های هنرمندانه، هم روایتی از گذشته است و هم هشداری برای اکنون.

ادامه مطلب »
ادبیات غرب

بهروز چناری‌زاده: «زیستن و نوشتن در سایه روشن»؛ بررسی تاثیرات انتوان چخوف بر آثار سه نویسنده انگلیسی زبان

مقاله حاضر تأثیرگذاری چخوف بر کاترین منسفیلد، جان چیور و ریموند کارور را مورد واکاوی قرار می‌دهد. این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه اصول سه‌گانه روایت چخوف (ایجاز و عینیت تا شفقت انسانی) در بافتارهای اجتماعی و تاریخی متفاوت، بازخوانی و بازآفرینی شده‌اند. منسفیلد با نگاهی امپرسیونیستی به درون‌مایه‌های زنانه، چیور با نقادی جامعه حومه‌نشین آمریکا و کارور با تصویرگری تلخ فروپاشی روانشناختی طبقه متوسط، هر یک وجوهی از میراث چخوف را در تقابلی خلاق با جهان مدرن و پسامدرن به نمایش می‌گذارند. این مقاله با پیگیری ردپای چخوف در گذار از سنت به مدرنیته و سپس به پسامدرنیته، در نهایت به این پرسش بنیادین می‌پردازد که آیا این «سایه» روشن، به بازتولید وفادارانه سبک محدود شده یا به خلق امکاناتی نو در داستان‌نویسی معاصر انجامیده است؟

ادامه مطلب »
از دست ندهید

آوا و نوا – روایتی از فروپاشی هویت در «ناگهان عبدالحسین خان» محمد کلباسی – با اجرای گندم

در سالروز درگذشت محمد کلباسی، به سراغ یکی از درخشان‌ترین آثار مدرن فارسی می‌رویم؛ داستانی که مانند آینه‌ای شکسته، تصویر انسان معاصر را در مواجهه با ماشین بوروکراسی بازمی‌تاباند. «ناگهان عبدالحسین خان» نه فقط روایت یک کارمند ساده اداره، بلکه کالبدشکافی روحی خردشده در نظامی است که انسان را تا سطح یک شماره قابل تعویض تقلیل می‌دهد. با شنیدن این پادکست، به درون ذهن پریشان کارمندی قدم می‌گذارید که مرزهای واقعیت و خیال در جهانش محو شده، و هویتش همچون میزش به تصاحب دیگری درآمده است.

ادامه مطلب »
از دست ندهید

آموزه‌های داستان‌نویسی – فرانس ک. اشتانتسل: «تغییر زاویه دید از اول شخص به سوم شخص»

جستار حاضر تحلیلی از چگونگی تغییر ارجاع بین ضمایر «من» و «او» در روایت اول‌شخص و سوم‌شخص ارائه می‌دهد. این تحلیل به‌ویژه بر روی فاصله‌گیری راوی اول‌شخص از تجربیات گذشته‌اش و همچنین نقش این تغییر ارجاع در ایجاد فاصله‌ی عاطفی و روانی در داستان‌نویسی تمرکز دارد.

ادامه مطلب »
از ما

شیرین عزیزی مقدم: کلباسی، کاوشگر تنهایی در لایه‌های پنهان زندگی

 در سالروز درگذشت محمد کلباسی (۹ آبان ۱۴۰۲)، داستان‌نویس اصفهانی و استاد ادبیات فارسی، مجموعه «سرباز کوچک» (۱۳۵۸) به عنوان شاهکاری از جریان واقع‌گرایی ذهنی در ادبیات ایران برجسته می‌شود؛ اثری که با ۱۲ داستان کوتاه، تنهایی انسان را در لحظات روزمره، از کودکی گِلی تا زندان و مرگ، با زبانی روان و هنجارگریز کاوش می‌کند و خواننده را به مواجهه با حقیقت‌های مخفی وانهادگی وامی‌دارد، در امتداد میراث هدایت، گلشیری و صادقی.

ادامه مطلب »
از ما

نسیم خلیلی: «روایت‌های شورانگیز از رنج انسانی» – جنگ، عشق و مهاجرت در مجموعه داستان «کمانچه‌ای که زوزه می‌کشد» امین عسکری‌زاده

داستان‌های پخته و خوش‌خوان این کتاب با نگاهی عمیقاً انسان‌شناسانه، تلخی‌های زیستن در جهانی پر از اندوه، گناه، عشق و مهاجرت را به تصویر می‌کشند. نویسنده با به‌کارگیری بسترهای فرهنگیِ هم بومی و هم فرابومی، از تهران تا مینه‌سوتا، و با خلق پایان‌بندی‌هایی اثرگذار و غیرمنتظره، بر زخم‌های کهنه‌ی بشری دست می‌گذارد. این اثر، روایتی شجاعانه از تلخی‌هایی است که گاه در پشت شکوهِ روایت‌های رسمی پنهان می‌مانند.

ادامه مطلب »
از ما

جلال رستمی گوران: بچه دایناسور از مریم ارس – روایتی از تبعید، زبان و میراث مقاومت

ارس نشان می‌دهد که ادبیات نسل دوم نه‌تنها روایتی از فقدان و تبعید نیست، بلکه تلاشی است برای بازنوشتن هویت در زبانی تازه و آشتی با جهانی که تبعید در آن ادامه دارد. این اثر از طریق استعاره‌هایی مانند «دایناسورها» و «شمای ایتالیک»، به سکوت تاریخی و حذف صداهای مهاجران در روایت‌های رسمی اعتراض می‌کند و نوشتن را کنشی انتقادی و فمینیستی برای بازگرداندن این صداها به متن جامعه‌ی میزبان می‌داند.

ادامه مطلب »
از ما

شیرین عزیزی مقدم: سایه‌های جنگ و استحاله واقعیت در مجموعه‌داستان مسعود کبگانیان

مجموعه‌داستان “در حال محوشدن” اثر مسعود کبگانیان، با بهره‌گیری از روایت‌های ذهنی و سوررئال، تأثیرات روانی عمیق و ماندگار جنگ را به تصویر می‌کشد. درون‌مایهٔ محوری این داستان‌ها، “محو شدن” مرز بین واقعیت و خیال است؛ به‌گونه‌ای که این ابهام تنها به شخصیت‌ها محدود نمی‌شود و به جهان و ذهن خواننده نیز سرایت می‌کند. نویسنده استدلال می‌کند که قدرت اصلی کتاب در همین توانایی آن برای درگیر کردن مستقیم خواننده و قرار دادن او در فضایی از ترسی شفاف، اندوه سنگین و تردیدهای وجودی است.

ادامه مطلب »
رویدادهای فرهنگی و هنری

نسیم خلیلی: تاریخ رانده‌شدگان در داستان‌های مرضیه کریمیان کاکلکی – مجموعه داستان «ممنون که مرا یادتان هست»

در کتاب «ممنون که مرا یادتان هست»، مرضیه کریمیان با قلم خوش‌خوان و تاریخ‌مند خود، خاطرات جمعی ایرانیان را در بستر سال‌های پرتلاطم پساانقلاب روایت می‌کند. این داستان‌ها، با بازنمایی زنده‌ی زندگی رانده‌شدگان و سرگشتگان دهه‌ی شصت، از دلتنگی‌های عاشقانه در کافه‌های شبانه‌ی تهران تا پیکار درونی زنان و هنرمندانی که در تندباد تحولات سیاسی به حاشیه رفتند، تاریخ شفاهی ناگفته‌ای را به تصویر می‌کشند که قلب خواننده را با خود همراه می‌کند.

ادامه مطلب »
از ما

محمدرفیع محمودیان: ناصر تقوایی، سلامت را ما پاسخ می‌گوییم

این مقاله با نگاهی شاعرانه و فلسفی، به تحلیل فیلم «باد جن» ساخته ناصر تقوایی و ارتباط آن با شهر بندرلنگه و مفهوم «زار» می‌پردازد. نویسنده استدلال می‌کند که «باد جن» تنها یک مستند درباره یک آیین محلی نیست، بلکه تصویری است از «وضعیت عمومی جهان». نویسنده با ارجاعات فراوان به اسطوره‌ها (مانند مسیح، دیونیسوس، ادیپ) و چهره‌های ادبی (مانند ساعدی، احمد محمود، شاملو)، فیلم «باد جن» را به عنوان اثری جهان‌شمول و فلسفی فراز می‌آورد.

ادامه مطلب »
از ما

بهروز شیدا: «آرزوی فریادِ مایی که رمز آزادی بداند»، گذری کوتاه از ردپای چند متن در رمان سقفِ بلند تنهایی، نوشته‌ی حسین رادبوی

می‌خواهیم از ردپای چند متن‌ در رمان سقفِ بلند تنهایی، نوشته‌ی حسین رادبوی، به‌کوتاهی بگذریم. می‌خواهیم به متن‌ها، رنج‌ها، عشق‌ها، ناکامی‌های قصه‌ساز بنگریم. می‌خواهیم به گوشه‌ای از زنده‌گی‌‌‌های پُرآرزو و زخم بنگریم.

ادامه مطلب »
بانگ - نوا

معرفی کتاب با شیرین عزیزی مقدم: انتظار فراموشی – کاوش بلانشو در مرزهای زبان، هویت و بی‌زمانی

«انتظار فراموشی» موریس بلانشو، با ترجمه شهرام رستمی، رمانی فلسفی است که در گفت‌وگوهای زوجی بی‌نام، ناتوانی زبان در بیان تجربه انسانی و کشمکش میان انتظار و فراموشی را کاوش می‌کند. این اثر، با نثری انتزاعی، خواننده را به تأمل در معنا، هویت و زمان دعوت می‌کند.

ادامه مطلب »
از ما

نسیم خاکسار: «انقلاب و پیدا شدن حفره‌ها و گودال‌های خالی وجود ما» – بازخوانی رمان «گورستان شیشه‌ای»ِ سرور کسمایی

رمان «گورستان شیشه‌ای»، سرور کسمایی روایتی چندصدا و چندلایه از یک شکست جمعی ارائه می‌دهد؛ شکست آرمان‌های انقلابی که به جای تعالی بخشیدن به انسان، او را در دالان‌های تاریک و پیچیده یک «قنات» استعاری گرفتار می‌کند. کسمایی با بهره‌گیری از نمادپردازی عمیق، «انقلاب» را نه یک صعود به سوی روشنایی، که یک فرود جمعی به اعماق زمین و درونِ «حفره‌ها و گودال‌های خالی وجود» شخصیت‌هایش تفسیر می‌کند. نقد نسیم خاکسار بر این رمان:

ادامه مطلب »
از ما

بهروز چناری‌زاده: «پیش به سوی گذشته» – شرحی بر «جن‌نامه»‌ی هوشنگ گلشیری

رمان جن‌نامه اثر هوشنگ گلشیری، نه‌تنها زندگی‌نامه‌ای ادبی از نویسنده‌ای در جست‌وجوی هویت است، بلکه با شگردهای زیبایی‌شناسانه و روایتی چندلایه، سفری اسطوره‌ای و تاریخی را در بستر دو شهر متضاد، آبادان مدرن و اصفهان سنتی، به تصویر می‌کشد. این اثر، با نگاهی عمیق به تحولات فکری و اجتماعی ایران قرن چهاردهم خورشیدی، خواننده را به تأمل در تقابل سنت و مدرنیته وامی‌دارد.

ادامه مطلب »
از ما

ساناز داودزاده‌فر: «گوزن، گنجشک، قطار»؛ صدای شعر در دل جنگ و خاموشی

این مقاله شعری از غلامرضا بروسان را تحلیل می‌کند که به مسئله فقدان، تبعید، و مقاومت در برابر نظام‌های بی‌احساس می‌پردازد. مقاله با تحلیل بندهای مختلف شعر، به تأملی در باب نقش شعر در بازسازی معنا، افشای خلأ و احیای صدای خاموشان می‌پردازد.

ادامه مطلب »
از دست ندهید

جودیت باتلر: «خشونت، سوگواری، سیاست» – به ترجمه کمال آبادی

این چارچوب نظری در ادبیات داستانی می‌تواند الهام‌بخش خلق آثاری باشد که به بازنمایی انتقادیِ سوگِ به‌حاشیه‌رانده‌شده بپردازند -روایت‌هایی از مرگ قربانیان جنگ، مهاجران، یا اقلیت‌ها که در گفتمان رسمی نادیده گرفته می‌شوند. باتلر با تأکید بر «آسیب‌پذیری مشترک»، نویسندگان را ترغیب می‌کند تا با به‌چالش‌کشیدن هنجارهای سوگواری تحمیلی، روایت‌های بدیل بیافرینند؛ آثاری که نه‌تنها خشونت ساختاری را افشا می‌کنند، بلکه امکانی برای همدردی فرامرزی و بازاندیشی در اخلاق روایتگری فراهم می‌سازند.

ادامه مطلب »
از ما

محمدرفیع محمودیان: عشق داغ، عشق سرد؛ در ادبیات کلاسیک و نزد زویا پیرزاد و هیرومی کاواکامی

عشق، چه در قالب داغ و سوزانش که تن و جان را در شعله‌های لذت و رنج می‌سوزاند، و چه در شکل سرد و روزمره‌اش که در بستر زندگی مدرن شکوفا می‌شود، همواره در کشاکش امکان و ناممکنی تعریف می‌شود. این مقاله با نگاهی به آثار ادبی و نظریه‌های فلسفی، از رولان بارت و فروید تا زویا پیرزاد و هیرومی کاواکامی، به بررسی دوگانه‌ی عشق داغ و سرد می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این دو شکل از عشق، بازتاب‌دهنده‌ی تجربه‌های انسانی در زیست مدرن‌اند.

ادامه مطلب »
از ما

شیرین عزیزی مقدم: اسطوره و سرگشتگی انسان معاصر در رمان طبرخون

رمان «طبرخون» نوشته‌ی محسن فاتحی، روایتی پیچیده و نمادین از جدال ابدی خیر و شر است که با زبانی اسطوره‌ای و استعاری، انسان معاصر را در کشاکش تاریکی و نور به تصویر می‌کشد. این اثر، با تکیه بر نشانه‌شناسی رولان بارت و ارجاعات عمیق به اساطیر ایرانی، داستانی چندلایه را روایت می‌کند که خواننده را به تأمل در معنای وجود و سرنوشت بشری دعوت می‌کند.

ادامه مطلب »
از دست ندهید

گئورگ لوکاچ : «دن کیشوت، نمود آرمانگرایی و واقعیت اجتماعی» به ترجمه تارا نوری

لوکاچ در این مقاله، دون کیشوت را نه تنها اثری جذاب و سرگرم‌کننده، بلکه رمانی عمیقاً رئالیستی و انتقادی می‌داند که با طنزی ویرانگر، عاشقانه‌های پهلوانی قرون وسطایی را نابود کرد و رمان مدرن بورژوازی را بنیان گذاشت. او تأکید می‌کند که سروانتس از طریق شخصیت‌پردازی دون کیشوت و نمایش تضاد بین آرمان‌گرایی و واقعیت اجتماعی، تحولات تاریخی و نسبی بودن ارزش‌ها را به تصویر کشیده و اثری خلق کرده که هم‌زمان شاعرانه، انتقادی و تأثیرگذار است.

ادامه مطلب »
«پروتکل تورینگ» نوشته نیک کرایدون،
رویدادهای فرهنگی و هنری

جنجال «پروتکل تورینگ»: جلوه‌ای از تنش‌های جاری در ژانر داستان تاریخی  

رمان استرالیایی «پروتکل تورینگ» نوشته نیک کرایدون با به تصویر کشیدن آلن تورینگ، ریاضیدان برجسته بریتانیایی، به عنوان فردی دگرجنس‌گرا و تحریف وقایع زندگی و مرگ او، موجی از انتقادات را برانگیخته است. این بازآفرینی خیالی، که هویت همجنس‌گرای تورینگ و رنج‌های تاریخی او را نادیده می‌گیرد، بحث‌های داغی را درباره مسئولیت اخلاقی ادبیات داستانی در بازنمایی شخصیت‌های واقعی به راه انداخته است.

ادامه مطلب »
از دست ندهید

شیرین عزیزی مقدم: رمان «۵۶ درجه»، عاشقانه‌ای در ویرانشهر

شیرین عزیزی مقدم در این جستار با بهره‌گیری از بینامتنیت و ارجاعات ادبی، فرهنگی و تاریخی، به بررسی مضامین عشق، وطن‌پرستی، و مسئولیت‌پذیری در بستر دیستوپیایی رمان ۵۶ درجه، نوشته‌ی حسین نوش‌آذر می‌پردازد. شخصیت هما به‌عنوان زنی کنشگر محور داستان است که با اراده‌اش، سفر به وطن را رقم می‌زند؛ درحالی‌که راوی، عاشقی منفعل؛ اما همراه، در پیِ مراقبت از اوست. نقد با تکیه بر نُمادها و تداعی‌های ادبی نشان می‌دهد که ۵۶ درجه فراتر از یک روایت خطی، هشداری است درباره‌ی آینده‌ی ایران و دعوتی به عشق و مسئولیت‌پذیری جمعی.

ادامه مطلب »