نقد ادبی

این مقاله به بررسی هویت چندبُعدی خیام می‌پردازد و نشان می‌دهد که شهرت امروزی او به عنوان شاعر، با جایگاه تاریخی‌اش در دوران حیاتش متفاوت است. نویسنده با تحلیل ساختاری رباعیات خیام، به ویژه شعر معروف «در کارگاه کوزه‌گری»، استدلال می‌کند که این اشعار از عناصر داستانی مدرن مانند پیرنگ، زاویه دید، ایجاز و تصویرسازی بهره می‌برند و ساختار دورانی آن‌ها متأثر از دانش نجومی خیام و چرخه‌های طبیعی است. مقاله نتیجه می‌گیرد که رباعیات خیام احتمالاً پس از مشارکت او در محاسبات تقویم جلالی سروده شده‌اند و ترکیبی از نبوغ علمی و ادبی او هستند.

“موری” مهدی خطیبی، رمانی کوتاه اما پر از پیچیدگی‌های پسامدرن، خواننده را به سفری در دنیای داستان و واقعیت دعوت می‌کند. این رمان با تلفیق شعر و نثر، استفاده از زبان عامیانه و محلی، و تأثیرپذیری از آثار ادبی و سینمایی، تجربه‌ای منحصربه‌فرد از خواندن را ارائه می‌دهد. چگونه خطیبی با استفاده از تکنیک‌های پسامدرن، به بازآفرینی واقعیت می‌پردازد؟ این پرسشی است که مقاله حاضر به آن پاسخ می‌دهد.

این جستار به بررسی دو رمان «سوء‌قصد به ذات همایونی» (محمدرضا جولایی) و «تالار آینه» (امیرحسن چهل‌تن) می‌پردازد که هر دو در بستر تاریخی اواخر قاجار روایت می‌شوند. مقاله با تفکیک «رمان تاریخی» (تمرکز بر شخصیت‌ها و وقایع واقعی) و «رمان زمان» (بازیگران گمنام در ظرف تاریخی)، نشان می‌دهد این دو اثر با نگاهی انتقادی، روایت‌های رسمی تاریخ را به چالش می‌کشند: «سوء‌قصد…» با افشای انگیزه‌های پنهان کنشگران تاریخی، اخلاقیات آرمانی را افسانه می‌خواند، و «تالار آینه» با محوریت عشق زمینی و زندگی‌های حاشیه‌ای، تناقض میان آرمان‌های سیاسی و واقعیت‌های انسانی را برملا می‌کند. هر دو اثر، متن تاریخ را نه روایتی حق‌محور، بلکه محصول تصادف، قدرت‌طلبی و رنج‌های نادیده‌گرفته‌شده می‌دانند.

  رمان «درخشش چشمان کفِ دستم» نوشته‌ مهدی رئیس‌المحدثین با نثری شاعرانه و پر از استعاره، پوچی، نفرت و انزوای ناشی از شکاف بین نسل در یک خانواده آزارکام را به تصویر می‌کشد و با مشارکت دادن خواننده در بازسازی وقایع، به عمق زخم‌های روحی و جدال با گذشته‌ راوی آزاردیده و زخم‌خورده داستان نفوذ می‌کند.

مجموعه داستان «کتاب زمینی» اثر سعید بردستانی اثری‌ست کم‌حجم اما چندلایه که در آن روایت‌هایی از انسان‌های به‌ظاهر معمولی، اما در باطن پیچیده، در جنوب ایران بازتاب می‌یابد. مرکز ثقل مجموعه، مسئله‌ «فروپاشی شخصیت در مواجهه با ساختارهای نمادین و تکرارهای بی‌فرجام» است.

 نسیم خاکسار در مقاله‌ای که پیش روی شماست مجموعه داستان «کارنامه احیا» اثر حسن حسام را در بستر سنت رئالیسم اجتماعی در سال‌های دهه‌ ۴۰ و ۵۰ ایران بررسی می‌کند. نویسنده با مقایسه‌ای بین داستان عنوان‌دار مجموعه (که زندگی زنی محروم به نام «احیا» را روایت می‌کند) با اثر کلاسیک صادق هدایت («زنی که مردش را گم کرد»)، نشان می‌دهد چگونه شرایط فلاکت‌بار زنان فرودست در طول چهار دهه تغییری نکرده است.

«سربندنامه»؛ داستانی کوتاه، اما با روایتی عمیق از زنانی که دیگر قرار نیست فقط از پشت پنجره تماشا کنند. این یادداشت به بررسی چگونگی پیوند خوردن خاطرات یک زن خانه‌دار با خروش خیابان و چرخش او از انفعال به کنشگری در این داستان متفاوت می‌پردازد.

آن‌چه می‌خوانید شش خوانش مینی‌مالیستی‌ و برگردان دو شعر کوتاه است در پیوند با یک‌دیگر؛ شش خوانش مینی‌مالیستی‌ از کتاب کاندید، نوشته‌ی ولتر، نمایش‌نامه‌ی نمایش یک رویا، نوشته‌ی آگوست استریندبرگ، صفحه‌ی اول رمان باباگوریو، نوشته‌ی انوره دو بالزاک، صفحه‌ی اول رمان من هفت‌تیرکش فرزی هستم، نوشته‌ی میکی اسپیلین، کتاب اعترافات،نوشته‌ی ژان ژاک روسو، جستار چگونه می‌توانی از روی سایه‌ات بپری وقتی دیگر سایه‌ای نداری؟، نوشته‌ی ژان بودریار؛ برگردان دو شعر کوتاه از گونار اکلوف و توماس ترانسترومر.

مقاله نسیم خاکسار به بررسی و نقد داستان “هفت ناخدا” اثر شهریار مندنی‌پور می‌پردازد. این تحلیل با تمرکز بر ساختار داستان، شخصیت‌ها و روابط پیچیده‌شان، به ویژه عشق مرد به کوکب و نقش راوی در سرنوشت او، پیش می‌رود. خاکسار با بررسی تعلیق و انکشاف در داستان، از طریق رمزهایی مانند شب‌بو و بنفشه، به کشف نقش راوی در لو دادن مروارید و سنگسار شدن کوکب می‌رسد. همچنین، مقاله به تم‌های اصلی داستان مانند عشق، خیانت و انتقام، و استفاده هنرمندانه از تصویرسازی و نمادها برای انتقال مفاهیم عمیق می‌پردازد.

این متن با نگاهی عمیق به مفهوم لذت متن از دیدگاه رولان بارت و تطبیق آن با رمان “پنج باب در رجعت سلیم و دوالپا” اثر احمد درخشان، به بررسی تضادها و ناسازه‌های موجود در روایت‌های ادبی می‌پردازد. نویسنده با مهارت، تناقض‌های جامعه‌شناختی، تاریخی و زبانی را در قالب داستانی چندلایه و پر از اسطوره و واقعیت به تصویر می‌کشد.