نقد ادبی

بالزاک در این رمان، افسردگی زن را نه به عنوان یک بیماری فردی، بلکه به مثابه «شورشی خاموش» علیه نظامی توصیف می‌کند که عشق را به وظیفه و شور را به قانون تبدیل می‌کند. ژولی، در میانه دوگانگی وظیفه و میل، به نمادی از زنانی بدل می‌شود که صدایشان در تاریخ رسمی ناشنیده مانده است. به تعبیر کریستوا، بالزاک در این رمان «گفتار مادری» را در دل زبان پدرانه جای می‌دهد و رنج بی‌نام زن را در قالب داستان به تصویر می‌کشد. مرگ تدریجی ژولی نیز در این اثر، نه یک شکست، که صورتی از رهایی و مقاومت در برابر نظامی است که خواستار انطباق کامل زن با نقش‌های ازپیش‌تعیین‌شده است.

این رمان که تجربه زیسته نویسنده از فروپاشی نظام‌های تمامیت‌خواه در ایران و چک‌اسلوواکی را بازمی‌تاباند، از طریق شگردهای خودارجاعی، درهم‌آمیزی ژانرها و بازی با زمان روایی، مرزهای داستان و تاریخ را درمی‌نوردد. دانایی نشان می‌دهد چگونه میرزادگی با تلفیق داستان کاراگاهی، شعر منثور و روایت تاریخی، نه تنها تراژدی شخصی قتل دکتر امین جلالی را روایت می‌کند، که نقدی گزنده بر استبداد سیاسی و پیامدهای ویرانگر ایدئولوژی‌های چیره ارائه می‌دهد. این اثر از رهگذر طنز تلخ و تعلیق‌های هنرمندانه، هم روایتی از گذشته است و هم هشداری برای اکنون.

 در سالروز درگذشت محمد کلباسی (۹ آبان ۱۴۰۲)، داستان‌نویس اصفهانی و استاد ادبیات فارسی، مجموعه «سرباز کوچک» (۱۳۵۸) به عنوان شاهکاری از جریان واقع‌گرایی ذهنی در ادبیات ایران برجسته می‌شود؛ اثری که با ۱۲ داستان کوتاه، تنهایی انسان را در لحظات روزمره، از کودکی گِلی تا زندان و مرگ، با زبانی روان و هنجارگریز کاوش می‌کند و خواننده را به مواجهه با حقیقت‌های مخفی وانهادگی وامی‌دارد، در امتداد میراث هدایت، گلشیری و صادقی.

داستان‌های پخته و خوش‌خوان این کتاب با نگاهی عمیقاً انسان‌شناسانه، تلخی‌های زیستن در جهانی پر از اندوه، گناه، عشق و مهاجرت را به تصویر می‌کشند. نویسنده با به‌کارگیری بسترهای فرهنگیِ هم بومی و هم فرابومی، از تهران تا مینه‌سوتا، و با خلق پایان‌بندی‌هایی اثرگذار و غیرمنتظره، بر زخم‌های کهنه‌ی بشری دست می‌گذارد. این اثر، روایتی شجاعانه از تلخی‌هایی است که گاه در پشت شکوهِ روایت‌های رسمی پنهان می‌مانند.

ارس نشان می‌دهد که ادبیات نسل دوم نه‌تنها روایتی از فقدان و تبعید نیست، بلکه تلاشی است برای بازنوشتن هویت در زبانی تازه و آشتی با جهانی که تبعید در آن ادامه دارد. این اثر از طریق استعاره‌هایی مانند «دایناسورها» و «شمای ایتالیک»، به سکوت تاریخی و حذف صداهای مهاجران در روایت‌های رسمی اعتراض می‌کند و نوشتن را کنشی انتقادی و فمینیستی برای بازگرداندن این صداها به متن جامعه‌ی میزبان می‌داند.

مجموعه‌داستان “در حال محوشدن” اثر مسعود کبگانیان، با بهره‌گیری از روایت‌های ذهنی و سوررئال، تأثیرات روانی عمیق و ماندگار جنگ را به تصویر می‌کشد. درون‌مایهٔ محوری این داستان‌ها، “محو شدن” مرز بین واقعیت و خیال است؛ به‌گونه‌ای که این ابهام تنها به شخصیت‌ها محدود نمی‌شود و به جهان و ذهن خواننده نیز سرایت می‌کند. نویسنده استدلال می‌کند که قدرت اصلی کتاب در همین توانایی آن برای درگیر کردن مستقیم خواننده و قرار دادن او در فضایی از ترسی شفاف، اندوه سنگین و تردیدهای وجودی است.

این مقاله با نگاهی شاعرانه و فلسفی، به تحلیل فیلم «باد جن» ساخته ناصر تقوایی و ارتباط آن با شهر بندرلنگه و مفهوم «زار» می‌پردازد. نویسنده استدلال می‌کند که «باد جن» تنها یک مستند درباره یک آیین محلی نیست، بلکه تصویری است از «وضعیت عمومی جهان». نویسنده با ارجاعات فراوان به اسطوره‌ها (مانند مسیح، دیونیسوس، ادیپ) و چهره‌های ادبی (مانند ساعدی، احمد محمود، شاملو)، فیلم «باد جن» را به عنوان اثری جهان‌شمول و فلسفی فراز می‌آورد.