از دست ندهید

فیلم «پیرپسر» ساخته اکتای براهنی، فراتر از یک درام خانوادگی، گفت‌وگویی عمیق و چندلایه با سایه‌ی پدر، رضا براهنی، روشنفکر برجسته ایرانی است. این اثر با بهره‌گیری از روان‌کاوی لکانی، اسطوره‌شناسی و نقد مؤلف‌محور، روایتی تراژیک از گسست پسر از میراث پدرانه ارائه می‌دهد. در این فیلم، پدر به‌مثابه نمادی از اقتدار روشنفکری فروپاشیده و پسر دوپاره‌شده (رضا و علی) در تلاش برای محاکمه حقیقت و بازسازی هویت، در چرخه‌ای از خشونت و نابودی گرفتار می‌شود. «پیرپسر» نه‌تنها نقدی بر تناقض‌های نسل روشنفکران پساانقلاب است، بلکه بازتابی از ناتوانی در رهایی کامل از سایه‌ی گذشته‌ای است که همچنان بر اکنون سایه می‌افکند.

   به روایتِ نورتروپ فرای هیچ اثر ادبی‌ای به‌تمامی جدید نیست؛ نه آثارِ چاسر نه شکسپیر نه میلتون؛ چه اثر ادبی تبلوری است از کنش‌های عمومی‌ی انسانی؛ کنش‌های عمومی‌ی انسانی در قالبِ تصویرِ جنگل و دریا؛ در قالب حضورِ قهرمانان آشنا و غریبه، عشق‌های مجاز و ممنوع. کهن‌نمونه‌ها چیزهای دیگر را تداعی می‌کنند؛ سپیدی‌ی پاکی را؛ سبزی‌ی حسادت را؛ صلیب مرگ مسیح را.

مقاله علی رحمانی با تکیه بر نظریهٔ هانری لوفور استدلال می‌کند که در شهری مانند مشهد که توسعهٔ آن تحت سلطهٔ استبداد دینی، تکنوکراسی ویران‌گر، و فراموشی عمدی تاریخ پیش رفته، ادبیات تنها با شکستن فرم‌های متعارف می‌تواند صدای مقاومت باشد. «ماه تا چاه» نوشته حسین آتش پرور، یکی از مهم‌ترین رمان‌های معاصر فارسی از یک سو با تمثیل‌های ابزورد (اعدام میدان‌ها، روزنامهٔ سمی، مشاور املاکی که می‌خواهد نویسنده شود!) منطق حاکم بر این تخریب را افشا می‌کند، و از سوی دیگر با تلفیق مرثیه و هجو، هم سوگواری برای ازدست‌رفته‌ها را روایت می‌کند و هم ناامیدی از بازسازی آن‌ها را.

نویسنده معتقد است کافکا، با آگاهی از ناتوانی فهم در درک کامل جهان و حتی خودش، از تمثیل به‌عنوان شکلی از نگارش استفاده می‌کند که هم فهم‌پذیری را نوید می‌دهد و هم فهم‌ناپذیری را متبلور می‌سازد. تمثیل‌های کافکا، مانند «جلوی قانون» و «آمدن مسیحا»، با ایجاز و پیچیدگی، تناقض‌ها و گسست‌های جهان را بازنمایی می‌کنند و شکست فهم را نه به‌عنوان ناتوانی، بلکه به‌صورت شکوهمندی بلندپروازانه نشان می‌دهند. تمثیل‌های کافکا، با درهم‌تنیدن داستان و تأمل فلسفی، رازوارگی و فهم‌ناپذیری ذاتی واقعیت را آشکار می‌کنند، در حالی که خواننده را به جست‌وجوی معنا در این فهم‌ناپذیری دعوت می‌کنند.