برخی آثار عبدالرزاق قرنح: نویسنده مهاجر/ تبعیدی در کدام خاک ریشه دارد؟
شبکه الجزیره گزارش می‌دهد که نوبل ادبی ۲۰۲۱ در تانزانیا به یک بحث هویتی دامن زده است. بسیاری عبدالرزاق قرنح را شایسته دریافت نوبل ادبی می‌دانند، اما برخی جریان‌ها هم این بحث را پیش کشیده‌اند که تا چه حد می‌توان یک نویسنده پناهجوی دوتابعیتی را یک نویسنده تانزانیایی به شمار آورد؟
عبدالرزاق قرنح، برنده نوبل ادبی در سال ۲۰۲۱ در زنگبار متولد شده، اما در سال ۱۹۶۷، سه سال بعد از قیام بر ضد اقلیت حاکم عرب مسلمان در تانزانیا در هجده سالگی به بریتانیا گریخت. او در آن زمان به بهانه ادامه تحصیل یک ویزای دانشجویی دریافت کرد اما بعد از آغاز تحصیل در یک رشته فنی، در بریتانیا ماندگار شد. او در این مدت ۱۰ رمان و چندین داستان کوتاه نوشته. در همه آثار او پیامدهای استعمار و همچنین دریا (اقیانوس هند) به عنوان مسیری که استعمارگر را به مستعمره می‌رساند در مرکز توجه نویسنده قرار دارد.
در آن زمان زنگبار خواهان استقلال از تانزانیا بود و اکنون هم پارلمان و حکومت نسبتا مستقلی دارد و با این حال همچنان خواهان استقلال کامل از دولت سندیکایی تانزانیا است. در سال‌های دهه ۱۹۶۰ تحت تاثیر قیام استقلال‌طلبانه زنگباری‌ها، جامعه تانزانیا پرتنش و پر از حس انتقام‌جویی بود.
استقبال درآمیخته با تردید از توفیق جهانی یک نویسنده پناهجو
رئیس جمهوری تانزانیا و همچنین مقامات زنگبار از توفیق ادبی عبدالرزاق قرنح استقبال کرده‌اند:
سامیه سولهو حسن، رئیس جمهوری تانزانیا با انتشار پیامی در توییتر اعلام کرد که جایزه نوبل ادبی برای عبدالرزاق قرنح برای ملت تانزانیا و آفریقا افتخارآفرین است. حسین علی موینی، رهبر زنگبار هم اعلام کرد آثار قرنح که پیامدهای استعمار را آشکار می‌کند نه تنها برای زنگباری‌ها ارزشمند است، بلکه مایه مباهات بشریت است. قرنح در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه به تأکید گفت که پیوند عمیقی بین او و زادگاهش وجود دارد:
«من از اهالی آنجا هستم و در فکر و اندیشه‌ام در آنجا حضور دارم.»
تابعیت دوگانه و مسأله مالکیت بر زمین
الجزیره می‌نویسد اهدای جایزه نوبل ادبی به عبدالرزاق قرنح سبب شده که در جامعه فرهنگی تانزانیا و زنگبار بحث درازدامنی درباره «عدالت»، «تابعیت دوگانه» و موضوعات سندیکایی و همچنین اهمیت کیفیت آموزش همگانی درگیرد.
تانزانیا در آفریقا از کمترین نرخ بی‌سوادی برخوردار است اما با این‌حال سرانه کتابخوانی در این کشور پایین است. تانزانیایی‌ها بیشتر به کتاب‌های علمی و شبه‌علمی از جمله روانشناسی مثبت علاقمندند.
تانزانیا هم مانند ایران تابعیت دوگانه را به رسمیت نمی‌شناسد. کسانی که در جریان قیام زنگبار بر ضد اقلیت عرب از کشور گریختند و تابعیت کشور دیگری را به دست آوردند سلب مالکیت شدند. اکنون این واهمه وجود دارد که با شناسایی تابعیت عبدالرزاق قرنح زمینه‌ای برای بازگشت پناهجویان به وجود بیاید و آن‌ها خواهان املاک خود شوند.
ریشه‌های یک نویسنده پناهجو
بحث ریشه‌ها هم همچنان مانند ایران مطرح است. عده‌ای گمان می‌کنند یک نویسنده دوتابعیتی ارتباطش را با کشور و خاستگاه فرهنگ مادر از دست داده و «بی‌ریشه» شده اما عده‌ای هم گمان می‌کنند مهاجرت تأثیری در پیوند عمیق با سرزمین مادری ندارد.
مکوکی بوگویا، مدیر مهم‌ترین موسسه مستقل نشر کتاب در تانزانیا در مصاحبه با الجزیره گفته است کمتر کسی در تانزانیا با نام عبدالرزاق قرنح آشناست. اهدای جایزه نوبل ادبی به او فرصت خوبی پیش آورده که آثار این نویسنده مهاجر و پناهجو منتشر شود و در اختیار هموطنانش قرار گیرد.
