چند روزی است که نشر روناک به مدیریت فرزاد صیفی‌کاران مجموعه تازه‌ای از یدالله رویایی را منتشر کرده است. کتاب تازه رویایی «در مدت درخت» نام دارد.
حسین نوش‌آذر که برای بانگ این کتاب را خوانده است، می‌نویسد:
«آخرین مجموعه شعری که از رویایی منتشر شد، «در جستجوی آن لغت تنها» به سال ۱۳۸۷ برمی‌گردد. ۱۴ سال از آن تاریخ گذشته است. بنابراین قاعدتا انتشار این کتاب به تنهایی خود حادثه‌ای است – نه در زندگی اجتماعی ما بلکه در کارنامه رویایی. حادثه است زیرا با تکیه بر این کتاب و در مقایسه با سایر آثار او میتوان دریافت که در سال‌های اخیر رویایی در چه اندیشه‌هایی بوده است.
رویایی در مصاحبه با رضا دانشور درباره دسته‌بندی ژانرهای ادبی می‌گوید:
«من فکر می‌کنم که یک‌جایی نوشتم ما بایستی از این به بعد ژانرها را فراموش کنیم. ژانر رمان، قصه، شعر، نمایشنامه، یادداشت و هرچیزی که با کلمه نوشته می‌شود. این باید آن‌قدر برای ما مهم باشد که بشود در مجموع نویسش، «اکریتور»، نوشتن. من مدت‌ها است که دیگر روی جلد کتاب نمی‌نویسم این شعر هست یا این قصه هست؛ نباید نوشت. این نوشته است.»
«در مدت درخت» اما به عنوان «مجموعه سرودها»ی یدالله رویایی معرفی شده و با کلامی از سهروردی نیز آغاز می‌شود. این کلام که می‌گوید:
«داس را برداشت و به دنبال واژه‌های درو شده رفت.»
رویایی در مقدمه اثر یک بار دیگر و برای چندمین بار درک خودش از شعر را توضیح می‌دهد. می‌گوید بازی‌های زبانی بر سه چیز ایستاده: زبان، جهان و انسان. و در ادامه این سه را مشخص‌تر می‌کند: کلمه، شی و خود. این درک مبتنی بر درک دیگری از آگاهی است که گمان می‌برد برای رسیدن به آگاهی باید به معنای واقعی کلمه دست یافت. چگونه؟ با هرس کردن کلام و یا به تعبیر سهروردی برداشتن داس و در پی واژه‌های درو شده رفتن. در کدامین جهان؟ جهانی که کلمه در آن مهم‌تر از گرسنگی، بی‌عدالتی، بی‌پناهی و تنهایی است. تأکید بیش از حد بر این مفاهیم به تعبیر و بنا به درک رویایی، ما را به ورطه رمانتیسم یا رئالیسم می‌اندازد. این رویکرد در نگاه اول ظاهراً «در مدت درخت» نیز به چشم می‌خورد:
نگاه می‌کنم
نگاه می‌نویسم
اتفاق می‌نویسم
(سطری از خیال پست، شکست- در مدت درخت روناک)
پس در این معنا میتوان گفت شعر رویایی – در این مجموعه و چه بسا در سایر مجموعه‌هایش – حاصل نگاه/ مشاهده است. تماشای هستی از پشت پنجره و حاصل هم در حد تأمل در تشدید حد است. در سروده «حدهای درد»، از تشدیدی که روی حد قرار گرفته به این سطر می‌رسد:
«دالّ ها همه هیاکل نورند، که زیرِ ضربه‌ها حد علامت تشدید را
برمی‌دارند و روی دال می‌گذارند»
می‌پرسیم کدام حد مشدد است؟ قطع ید؟ شلاق؟
شعر رویایی در این‌باره همواره لال بوده و همچنان نیز لال است. این در مشاهده او نمی‌گنجد. نگاه می‌کند اما نمی‌بیند، پس لاجرم اتفاقی هم نیفتاده که بنویسد اتفاق. او در همین «سروده» از شرم زبان سخن می‌گوید. شاید در این معنا: دیدم اما شرم مانع شد از گفتنش. به این ترتیب رویایی در این کتاب باز هم در موقعیت دشواری قرار می‌گیرد که از بیرون به او تحمیل شده: درکی از هنر که به مدرنیته برمی‌گردد اما حالا به دوران پساطالبانیسم سیاه و خاکستری در فلات ایران (در قلمرو زبان فارسی) پرتاب شده. چه باید کرد؟
با این‌حال این پرسش باقی‌ست که اگر اکنون «سروده»های اخیر رویایی، دیگر متأسفانه به سبب عقب‌نشینی فلات ایران از مدرنیته، معاصر ما نیست، چرا باید شعرهای او را خواند؟
در فاصله بین اشعار این مجموعه، تأملات رویایی درباره شعر موسوم به «شعر حجم» منتشر شده که ارزش تاریخی دارد و میتوان بعدها بدان استناد کرد به عنوان بخشی از تاریخ مدرنیته ایران در سال‌های قبل از انقلاب و توسعه نامتوازن جامعه که در برابر تصور ما از مدینه النبی پس نشست. این البته کم نیست. رویایی می‌نویسد:
از میان آنچه که می‌بینم همیشه چیزی هست
که در میان آنچه می‌بینم نیست
من طعمه‌ی تفاوت دیدارم.
انتشارات روناک از سال ۲۰۱۷ در شهر آمستردام با هدف حمایت از نویسندگان، شاعران و مترجمانی که در داخل ایران تیغ سانسور اجازه انتشار آثار آنها را نمی‌دهد و نیز در راستای نشر کتاب بدون سانسور آغاز به کار کرد. انتشارات روناک تاکنون بالغ بر ۵۰ اثر در حوزه‌های مختلفی چون ادبیات، تاریخ، فلسفه، سیاست و کودکان به زبان‌های فارسی، هلندی، کُردی و انگلیسی کتاب منتشر کرده است.
انتشارات روناک یکی از برگزارکنندگان نمایشگاه سالانه کتاب «تهران بدون سانسور» است.
تهیه کتاب
سفارش کتاب از روناک:
۰۰۳۱۶۸۵۵۳۰۴۳۴
roonakpub@gmail.com
