ویژه‌نامه‌ای برای رضا براهنی در نشریه ادبی «بانگ»

به زودی بعد از به پایان رساندن دوسیه «کابوس قتل عام زندانیان سیاسی»، نشریه ادبی بانگ دوسیه‌ای را هم به یکی از مهم‌ترین شاعران، رمان‌نویسان و نظریه‌پردازان تاریخ ایران اختصاص می‌دهد: رضا براهنی. این دوسیه با همکاری و زیر نظر عباس شکری تهیه شده است و گستره‌ای از آثار  رضا براهنی و حد تأثیرگذاری او در زمینه‌های شعر، داستان‌نویسی، نقد ادبی، روزنامه‌نگاری و برگزاری کارگاه‌های آموزش شعر و داستان را در برمی‌گیرد.

شما هم می‌توانید مشارکت کنید. آیا اثری از رضا براهنی را خوانده‌اید؟ آن اثر چه تأثیری در شما گذاشته است. نظرتان را بنویسید و برای ما بفرستید که در بخش رویدادهای بانگ منتشر کنیم. – به نشانی زیر:
baangnewsnet@gmail.com
مجموعه این نظرها را بعدا پایه و مبنای یک پژوهش ادبی قرار می‌دهیم.

رضا براهنی

رضا براهنی در سال ۱۳۱۴ در تبریز در یک خانواده کارگری به دنیا آمد. از دانشگاه تبریز لیسانس زبان انگلیسی و از دانشگاه استانبول دکترای زبان انگلیسی گرفت و به عنوان استاد در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. در ۱۳۵۱ برای تدریس به آمریکا رفت و پس از بازگشت در شهریور ۱۳۵۲ دستگیر شد و چند ماهی را در حبس گذراند. در مهر ۱۳۵۳ به آمریکا بازگشت و ضمن تدریس آثار افشاگرانه‌ای منتشر کرد که از آن جمله می‌توان به ظل‌الله (۱۳۵۴) اشاره کرد: شعری که تحقیر بدن از مهم‌ترین مضامین آن است:

«وقتی که
مامور گردن کلفتی بر گردن آدم
سوار شده
و شلوار زندان تا زانو‌هایش پایین
کشیده شده
وقتی که
دو امیر تجاوز کون آدم را به یکدیگر تعارف
می‌کنند
آدم
به یاد مورچه‌های بلندی نمی‌افتد که
یک پایشان شکسته پای دیگرشان
یارای کشیدن مورچه را
ندارد
و…. آدم اصلا به یاد هیچ چیز
نمی‌افتد بلکه
می‌بیند حیوانی درشت‌تر از خودش
در اعماق استخوان‌هایش فرو می‌رود
و طلسم تحقیر بر سوراخ خونین مقعدش کوبیده
می‌شود
انگار
با میخی در ماتحتش حکمِ
مرده یا زنده‌اش را خواهانیم، می‌کوبند
و بعد آدم در مغزش، خطاب به مادرش
می‌گوید
چرا
مرا همان‌طور که بیرون دادی بالا نمی‌کشی چرا؟»
«صفحه‌ی ۱۰۸ و ۱۰۹»

براهنی کار ادبی خود را با ترجمه آثار سنت اگزوپری و ایو آندریچ از ۱۳۴۰ در کتاب هفته شاملو آغاز کرد. در ۱۳۵۸ هم آثاری از لئون تروتسکی را با نام مستعار برهان رضایی ترجمه و منتشر کرد.

آن‌گاه نقدهایی در مجله فردوسی به چاپ رساند و مجموعه آن‌ها را در طلا و مس (نقد شعر ۱۳۴۴) و قصه‌نویسی (۱۳۴۸) گرد آورد.

نخستین مجموعه شعر براهنی، «آهوان باغ» در ۱۳۴۱ چاپ شد. از آن پس مجموعه شعرهای دیگری نیز منتشر کرد و در آخرین مجموعه‌هایش به عنوان شاعری پست مدرن شهرت یافت.

کار او به عنوان داستان‌نویس در سال‌های آغازین دهه ۱۳۵۰ با چاپ بخش کوتاهی از یک رمان در مجله نگین آغاز شد. جلد اول روزگار دوزخی آقای ایاز را در ۱۳۵۰ نوشت اما موفق به چاپ آن نشد. در رمان‌های بعد از عروسی چه گذشت (۱۳۶۱)، چاه به چاه (۱۳۶۲)، آواز کشتگان (۱۳۶۲) به روان‌شناسی زندانیان سیاسی و فساد چیره بر دربار و رجال رژیم پهلوی پرداخت. آخرین رمان او، آزاده خانم و نویسنده‌اش (۱۳۷۶) حکایت از تلاش برای به کارگیری جدیدترین شیوه‌های رمان‌نویسی دارد.

رضا براهنی در زمینه برگزاری کلاس‌های شعر و داستان‌نویسی فعال بود. از دیگر آثار او می‌توان به سفر مصر (۱۳۵۱)، تاریخ مذکر (۱۳۵۱) رساله‌ای پیرامون تشتت فرهنگ در ایران، کیمیا و خاک (۱۳۶۴) موخره‌ای بر فلسفه ادبیات و بحران رهبری و نقد و انتقاد ادبی (۱۳۵۷) و چند اثر دیگر را نام برد.

براهنی که از اعضای فعال کانون نویسندگان ایران بود، در سال‌های اخیر ناگزیر به جلای وطن شد و به کانادا مهاجرت کرد. هلن سیکسو، اندیشمند فرانسوی درباره او گفته است:

«رضا می‌بایستی به تبعید برود. این خواست ادبیات بود؛ زیرا او شهروند بسیار توانای ادبیات است. رضا، شاعر عظیم و در عین حال معلم خیال‌پرور و شاهد، مرد عمل و ادب، متعلق به سنت جهانی کیمیاگران کلمه و ابداع‌کنندگان آزادی‌های تازه است.»

 آخرین اثرش یک داستان کوتاه اندیشه‌ورزانه در توصیف برخورد انسان شرقی با دنیای غرب، با نام برخورد نزدیک در نیویورک (۱۳۸۵) است.

نمایه آثار رضا براهنی

اشعار

آهوان باغ (۱۳۴۱)
جنگل و شهر (۱۳۴۳)
شبی از نیمروز (۱۳۴۴)
مصیبتی زیر آفتاب (۱۳۴۹)
گل بر گسترده ماه (۱۳۴۹)
ظل الله (۱۳۵۸)
نقاب‌ها و بندها (انگلیسی) (۱۳۵۶)
غم‌های بزرگ (۱۳۶۳)
بیا کنار پنجره (۱۳۶۷)
خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟ (۱۳۷۴)
اسماعیل (۱۳۶۶)

رمان‌ها

آواز کشتگان
رازهای سرزمین من
آزاده خانم و نویسنده‌اش
الیاس در نیویورک
روزگار دوزخی آقای ایاز
چاه به چاه
بعد از عروسی چه گذشت

نقد ادبی

طلا در مس
قصه‌نویسی
کیمیا و خاک
تاریخ مذکر
در انقلاب ایران
خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم؟
گزارش به نسل بی‌سن فردا (سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها)

در همین زمینه: