نقد ادبی

در رویکرد شعری رضا براهنی می‌توان طیفی از بیانگری تشدید شده تا نابیانگری در نظر گرفت که یک سویش کتاب “ظل الله” (۱۳۵۴) و سوی دیگرش کتاب “خطاب به پروانه‌ها” (۱۳۷۴) است.

بلوغ مرحله‌ی مهمی در زندگی هر فرد است و آیین‌های تشرف به بلوغ از جمله‌ی کهن‌ترین آیین‌های بشری هستند. در همه ی این آیین‌ها، فرد نوبالغ نیازمند کسب شناخت عمیق‌تری از خویشتن است تا نقش تازه ای در جایگاه تازه ای بر عهده بگیرد.

انقلاب ریشه‌ای‌ترین تضادهایِ تاریخی و اجتماعیِ ایران را علنی کرد. قصّه‌نویسیِ فارسی در برابرِ آشکاریِ این حقیقتِ تلخ واکنشی صادقانه و توأم با مسئولیت نشان داد: نویسنده‌ی ایرانی برایِ فهمِ وضعِ تاریخیِ جامعه، در آینه‌ی نقد و درنگِ یک‌دیگر، وَ ناظر به تأمّلی جمعی می‌نوشت.

آسیب‌گاهی که در شعرهای هوشنگ چالنگی شکل می‌گیرد، متاثر از قوت‌ها در شعر اوست: دریافت‌ها و فرازهای شعری در طی زمان رویکردی انعطاف‌پذیر نشان نمی‌دهند و در همان فرازهایی که یافته است، دچار ایستایی می‌شود.

آنچه را که هواداران مرگ مؤلف بر آن نظر دارند بیشتر از زاویه‌ی برداشت یا معنا و تفسیر ویژه و خود بسنده‌یی است که خواننده از یک اثر ادبی دارد یا از آن می‌سازد، که می‌تواند با نیت و برداشت مؤلف متفاوت باشد. در واقع آنها بیشتر به معنای برآمده از زبان توجه دارند تا به کارکردِ میدان‌های زبانی. درعین حال که به وجه رسانشیِ متن نیز بی‌اعتنا می‌مانند.

علیرضا آبیز: برای گفت‌وگو پیرامون شعر هوشنگ چالنگی، از سه‌تن از صاحب‌نظران، آتفه چهارمحالیان، مهدی گنجوی و فرشاد سنبل‌دل دعوت کردم و در یک گفت‌و‌گوی آنلاین در اسکایپ از شعر و میراث ادبی چالنگی سخن گفتیم.

دکتر براهنی یک روشنفکر فرهنگی است که به نقد خردورزانه وضعیت فرهنگ و هنر عصر خود می‌پردازد با این امید که ساختارهای کهنه را بشناسد و فروکوبد و به معماری جدید خلاقیت ادبی رهنمون شود. اما در کشور ما روشنفکر فرهنگی وظیفه‌اش به تکاپوی تخصصی در عرصه فرهنگ محدود نمی‌شود.

این جستار، پژوهش کوتاهی است تا به واکاوی لایه‌های زیرین رمان عقرب‌کِشی بپردازد. فرضِ پیشاپیش پذیرفته شده این جستار این است که، متن دارای نوعی ناخود‌آگاهی است و منتقد ادبی مانند یک روانکاو به ناخودآگاه متن توجه می‌کند. حتا به آنچه که گفته نشده و لاجرم واپس زده شده است.

می‌توان براهنی را دوست نداشت. می‌توان او را نفهمید، نپذیرفت، بر نگاه و سخنش مردد ماند، یا از او رنجید. کسانی نپذیرفته‌اند. کسانی رنجیده‌اند. اما نمی‌توان او را ندیده گرفت.

هوهوی باد چهار سلحشور خفته بر کنار چشمه را بیدار می‌‌کند . و ناگاه برف ـ دیوزادـ بر آن‌‌ها می‌‌‌تازد. گفته شده بود که در این وادی درنگ نکنید . گفته شده بود که بادی از کوه فرو می‌وزد که شاخ و برگ درختان را می‌شکند و از ابری سیاه، برفی می‌بارد که راه ایران زمین را گم‌‌می‌کنید. کیخسرو شاه گفته بود این‌‌ها را و خود دیگر ناپدید بود.

براهنی برخلاف اغلب نویسندگان که به تکرار خودشان می‌افتند، اگر کشف تازه‌ای نکند رمان نمی‌نویسد. آواز کشتگان” یک رمان کلیدی و واقع گرایانه‌ترین رمان براهنی است.