اخیراً کتاب تازه‌ای از ابراهیم گلستان با عنوان «برخوردها در زمانه برخورد» در انتشارات بازتاب‌نگار در تهران منتشر شده است. ابراهیم گلستان «برخوردها در زمانه برخورد» را در جنوب ایران نوشته: روزنگارهایی که بیانگر مشاهدات نویسنده در یک دوره تاریخی در ایران است. عباس میلانی در مقاله‌ای که در بی بی سی فارسی در نقد این کتاب منتشر کرده، می‌نویسد:
« “برخوردها در زمانه برخورد” را می‌توان بخش دوم از کتابی پربار در سه جلد به‌هم‌پیوسته دانست. “نامه به سیمین” بخش اول بود.”مختار” که در آستانه چاپ است و بخت خواندنش را داشتم؛ واپسین بخش این سه گانه سترگ است. در کنار هم، روایتی پرمغز، گویا، گیرا و گاه گزنده ازتاریخ روشنفکری ایران، در نیمه دوم سده بیستم ارائه می‌کنند. این واقعیت که راوی خود از پرنفوذترین و تیزبین‌ترین روشنفکران ایران است، اهمیتی ویژه به این روایت می‌بخشد. تسلط شگفت‌انگیز گلستان بر سنت اندیشه و هنر ایران و کنجکاوی سیری‌ناپذیرش به فرهنگ و هنر غرب به این کتاب‌ها سلاست سبکی و قوام معنایی استثنایی می‌بخشد.
همان‌طور که در “برخوردها در زمانه برخورد” می‌توان دید، گلستان به‌سادگی و روانی از تحلیلی بدیع از یک نقاشی “میکل آنژ”، سطری از شکسپیر، یا اجرایی از” بتهوون” به تفسیری به همان اندازه بدیع از نقاشی “محصص”، سطری از سعدی، یا آوازی از”قمر” می‌رسد. سپس بی خودپرستی یا خودباختگی فردی یا ملی، ربط آن دو را بر می‌رسد. نثر گلستان، ایجاز و زیبایی شعر را با گیرایی و شیرینی قصه و با شگردهای پرداخت تصویری سینما در می‌آویزد و همین نکته به این سه اثر طراوتی چشمگیر می‌بخشد.
برخوردها در زمانه برخورد، به خاطر مایه تاریخی مهم آن، و واکاوی بی‌پروایش از رویارویی سخت مهم ایران و انگلستان در دوران مصدق، به شکلی بدیع و ستودنی در ملتقای گزارش و قصه، تاریخ روشنفکری و آسیب‌شناسی سیاسی ندانم‌کاری‌ها و اجحافات دولت فخیمه انگلستان، از یک سو، و ناپختگی و کژروی‌های برگزیدگان دولت مصدق از سوی دیگر است.»
عباس میلانی سپس این کتاب را به لحاظ اهمیت ادبی‌اش با ضد خاطرات آندره مالرو مقایسه می‌کند:
«از بابت اهمیت دوران تاریخی مورد بررسی، جایگاه راوی، و بدعت‌های روایی‌اش، برخوردها در زمانه برخورد (در کنار مختار و نامه به سیمین ) به گمانم با ضد خاطرات “آندره مالرو” قیاس‌پذیرند. مالرو را از مهمترین روشنفکران اروپا در سده بیستم دانسته‌اند. زندگی‌اش شباهتهای فراوانی با زندگی گلستان داشت: هم رمان‌نویسی زبده بود؛ هم زمانی به جنبش انقلابی زمانش پیوست. در تاریخ هنر دستی توانا داشت و با بسیاری از شخصیت‌های برجسته زمانش، از دوگل و تروتسکی تا مائو و کندی از نزدیک آشنا بود. همه، این تجربیات را در عین کاوش ابعاد تاریخی آنها، به شکلی بدیع در ضد خاطرات برساخت. در هر یک از این عرصه‌ها سه کتاب گلستان، همسنگ ضد خاطرات است.»
میلانی درباره نظرگاه این اثر می‌نویسد:
«از جمله رموز موفقیت و اهمیت این سه کتاب گلستان، به ویژه برخوردها در زمانه برخورد، یکی هم این است که در همه آنها از منظر راوی ناظری می‌نویسد که در رخدادها حضور و گاه نقشی کلیدی داشت. از سویی حتی مهم‌تر، رمز درخشانی این روایات در وسواس گلستان است در هر کلمه، هر ترکیب کلمات، حتی در رسم‌الخط عبارات، تامل و تفکر و انتخاب و بازاندیشی می‌کند.»
ابراهیم گلستان متولد ۱۳۰۱ در شیراز در سال‌های دهه ۱۳۲۰ به فعالیت‌های حزبی رئی آورد اما به زودی از حزب توده جدا شد و وقت خود را صرف آفرینش‌های ادبی و هنری کرد. او که نخستین مترجم آثار همینگوی و فاکنر به زبان فارسی است، با بهره‌گیری از صناعت داستان نو داستان‌های خوش‌ساختی پدید آورد: آذر ماه آخر پاییز، جوی، دیوار و تشنه، مد و مه واسرار گنج دره جنی از مهمترین آثار او به شمار می‌آید.
متن کامل مقاله:
برخورد با برخوردهای ابراهیم گلستان
بیشتر بخوانید:
