جلد نخست خاطرات پرتو نوری‌علا، شاعر و منتقد ادبی، منتشرشده توسط انتشارات سندباد، روایتی چندلایه از زندگی او در بستر تحولات ایران از دهه ۱۳۲۰ تا مهاجرت به آمریکا در ۱۹۸۶ است. این کتاب، داستان زنی مقاوم در برابر محدودیت‌های خانوادگی، اجتماعی و سیاسی و سندی از گسست‌های نسلی از زنان ایرانی است که هویت خود را میان سنت و تجدد بازتعریف کردند. پرتو با زبانی صمیمی و فمینیستی، تروما، مقاومت و بازسازی خود را روایت می‌کند.
کتاب با مرگ غم‌انگیز سندباد، پسر پرتو، در ۲۰۲۳ آغاز می‌شود. این فقدان او را به نوشتن وامی‌دارد تا پشت میز سندباد، درد را به معنا تبدیل کند. پرتو کودکی‌اش را در خانواده‌ای فرهیخته توصیف می‌کند: پدری نظامی که تحت فشار رژیم پهلوی و زندان قصر بود و مادری پیشرو که شخصیت او را شکل داد. با زبانی شاعرانه، او لحظات تلخ و شیرین دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ را بازگو می‌کند، تصویری زنده از فضای فرهنگی، محدودیت‌های زنان و تأثیر کودتای ۲۸ مرداد ارائه می‌دهد که نسل او را با مفاهیم آزادی و سرکوب آشنا کرد.
پرتو سپس به زندگی با محمدعلی سپانلو، شاعر برجسته، می‌پردازد. ازدواج در ۱۳۴۴، همزمان با ورود به دانشگاه تهران در رشته فلسفه، نقطه عطفی بود. اما چالش‌های عاطفی و مالی، از جمله حسادت و بی‌مسئولیتی سپانلو و فشارهای مادری برای سندباد، او را در تنگنا قرار داد. بااین‌حال، پرتو تا فوق‌لیسانس مدیریت خدمات اجتماعی تحصیل کرد و در محافل روشنفکری، با نقد آثاری چون «سووشون» سیمین دانشور، فعال بود. دستگیری سپانلو به دلیل فعالیت در کانون نویسندگان و فشارهای ساواک، زندگی را پیچیده‌تر کرد. پرتو، برخلاف زنان سنتی، به حاشیه‌نشینی تن نداد. او با تحصیلات، نقدنویسی و مقاومت در برابر سانسور و ساواک، هویتی مستقل ساخت. عشق به فرزندانش، سندباد و شهرزاد، او را از تصمیمات افراطی بازداشت. او ستون عاطفی خانواده بود و مسیر زندگی خود و فرزندانش را بازتعریف کرد تا اینکه انقلاب ۱۳۵۷ همه‌چیز را تغییر داد.
پرتو به نقد سرکوب زنان پس از انقلاب، به‌ویژه حجاب اجباری، می‌پردازد. او از اعتراضات زنان در ۱۳۵۷ و تجربه شخصی‌اش با پاسداران سخن می‌گوید که فضای خفقان‌آور را نشان می‌دهد. به‌عنوان زنی آگاه، در رفراندوم جمهوری اسلامی شرکت نکرد و از حقوق زنان دفاع کرد. این بخش‌ها گسست از پروژه مدرنیته را برجسته می‌کنند. مهاجرت به انگلستان و سپس آمریکا در ۱۹۸۶ نقطه اوج است. پرتو با چالش‌های ویزا، جدایی از سپانلو و سازگاری با زندگی جدید روبرو شد، اما فعالیت‌های فرهنگی در لندن کمک کرد. تصمیم به عدم بازگشت به ایران، گسستی عمیق با حسرت و اراده برای آینده‌ای جدید بود. کتاب در ۲۰۲۳ در کالیفرنیا پایان می‌یابد، اما تأثیر فمینیستی آن ادامه دارد.
حسین نوش‌آذر در مقاله‌ای در رادیو زمانه (+) می‌نویسد پرتو با چهار گسست مواجه است: گسست از روان خود به دلیل تروما؛ گسست از نقش‌های سنتی با طلاق و استقلال روشنفکری؛ گسست از جامعه با انقلاب ۵۷ که مدرنیته را متوقف کرد؛ و گسست از سرزمین مادری با تبعید، که او را از فرهنگ و زبان جدا کرد. مدرنیزاسیون پهلوی زنان را به عرصه عمومی کشاند، اما معضل هویتی ایجاد کرد. زنان باید نقش‌های سنتی و مدرن را آشتی می‌دادند، تعارضی که پرتو تجربه کرد. ورود زنان به دانشگاه و کار، ساختار خانواده را تغییر داد و خواسته‌هایی چون حق طلاق را مطرح کرد. انقلاب، پروژه مدرنیته را معکوس کرد و قوانین جدید زنان را حذف کرد، ترومایی جمعی برای نسلی که به آینده‌ای متفاوت باور داشت. تبعید، زنان تجددخواه را از زبان و فرهنگ جدا کرد و هویت را به چالشی مضاعف بدل کرد.
در ادامه این نقد می‌خوانیم زندگی پرتو نمونه‌ای از نسل زنانی است که در مدرنیزاسیون مشارکت داشتند، هویت را بازتعریف کردند، با انقلاب دچار تروما شدند و تبعید را انتخاب کردند. این خاطرات به دلیل مستندسازی این گسست‌ها اثری تأمل‌برانگیز است. انتشارات سندباد، که پرتو با پسرش بنیان گذاشت، کتاب را منتشر کرده. طراحی جلد کاری از نگار آثاری-صمیمی و عکس‌های انتهایی کتاب را مستند می‌کنند.
تهیه کتاب برای ایرانیان ساکن آمریکا (+)
سایر ایرانیان برای تهیه کتاب با ایمیل ناشر تماس بگیرند:
