سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در گزارش جدید خود نسبت به کاهش جدی آزادی بیان و ایمنی خبرنگاران در سراسر جهان هشدار داد. این گزارش که با عنوان «روندهای جهانی آزادی بیان و توسعه رسانه ۲۰۲۲-۲۰۲۵» منتشر شده، نشاندهنده کاهش ۱۰ درصدی آزادی بیان در سطح جهان از سال ۲۰۱۲ تاکنون است – سطحی که دههها مشاهده نشده بود.
خالد العنانی، مدیرکل یونسکو، در این گزارش تأکید کرد: «آزادی بیان و اطلاعات یک گزینه نیست: این شرط اساسی برای صلح پایدار است. در برابر این عقبگرد تاریخی، باید با هم اقدام کنیم تا از حق همه افراد برای فکر کردن، نوشتن و اطلاعرسانی را حفاظت کنیم. یونسکو به رهبری تلاشهای جهانی برای تقویت کثرتگرایی ادامه خواهد داد و اطمینان حاصل خواهد کرد که تنوع نه تنها حفاظت شود، بلکه به طور فعال تقویت گردد.»
این گزارش که بر اساس دادههای جمعآوریشده از ژانویه ۲۰۲۲ تا دسامبر ۲۰۲۵ و مشارکت بیش از ۱۰۰ کارشناس تهیه شده، افزایش نگرانکننده خودسانسوری در میان خبرنگاران را برجسته میکند. خودسانسوری ۶۳ درصد رشد کرده و با نرخ تقریبی ۵ درصد در سال افزایش یافته است.
یکی از نگرانکنندهترین بخشها، افزایش حملات به خبرنگاران است. در دوره ۲۰۲۲-۲۰۲۵، ۱۸۶ خبرنگار در حین پوشش جنگها و مناطق درگیری کشته شدهاند – افزایش ۶۷ درصدی نسبت به دوره قبلی (۲۰۱۸-۲۰۲۱). تنها در سال ۲۰۲۵، ۹۳ خبرنگار جان باختهاند که ۶۰ نفر از آنها در مناطق درگیری بودند.
با وجود تعهدات بینالمللی برای پایان دادن به مصونیت از مجازات قاتلان خبرنگاران، پاسخگویی همچنان نادر است. نرخ مصونیت از ۹۵ درصد در ۲۰۱۲ به ۸۵ درصد در ۲۰۲۴ کاهش یافته، اما اکثر مجرمان بدون مجازات میمانند.
خبرنگاران امروزه با طیف گستردهای از تهدیدها مواجه هستند: حملات فیزیکی، دیجیتال، قانونی و تهدیدهایی که منجر به تبعید میشود. از سال ۲۰۱۸، بیش از ۹۰۰ خبرنگار در آمریکای لاتین و کارائیب مجبور به ترک کشورشان شدهاند. خبرنگاران محیط زیستی نیز در خطر فزایندهای قرار دارند؛ یونسکو ۷۴۹ حمله به این خبرنگاران را در فاصله بین ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳ ثبت کرده که در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است.
آزار آنلاین، به ویژه علیه زنان خبرنگار، نیز جهش کرده است. تحقیقات مرکز بینالمللی خبرنگاران (ICFJ) برای زنان سازمان ملل در همکاری با یونسکو نشان میدهد که ۷۵ درصد زنان خبرنگار در سال ۲۰۲۵ خشونت آنلاین را تجربه کردهاند – افزایش از ۷۳ درصد در ۲۰۲۰.
با وجود این تصویر تاریک، گزارش به روندهای مثبت نیز اشاره میکند. بین ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵، ۱.۵ میلیارد نفر به پلتفرمهای اجتماعی و پیامرسان دسترسی یافتهاند که فرصتهای مشارکت مدنی را گسترش داده است. روزنامهنگاری تحقیقی مشارکتی شتاب گرفته، واحدهای بررسی واقعیت در رسانهها رشد کرده و قوانین به رسمیت شناختن رسانههای جامعهمحور در سطح جهانی افزایش یافته است.
این گزارش که هر چهار سال منتشر میشود، تنها تحلیل جهانی جامع روندهای چندساله آزادی بیان و روزنامهنگاری است و با عنوان فرعی «روزنامهنگاری: شکلدهی به جهانی در صلح» بر نقش حیاتی رسانههای آزاد در دستیابی به اهداف توسعه پایدار تأکید دارد.
