بهروز شیدا

این جستار به بررسی دو رمان «سوء‌قصد به ذات همایونی» (محمدرضا جولایی) و «تالار آینه» (امیرحسن چهل‌تن) می‌پردازد که هر دو در بستر تاریخی اواخر قاجار روایت می‌شوند. مقاله با تفکیک «رمان تاریخی» (تمرکز بر شخصیت‌ها و وقایع واقعی) و «رمان زمان» (بازیگران گمنام در ظرف تاریخی)، نشان می‌دهد این دو اثر با نگاهی انتقادی، روایت‌های رسمی تاریخ را به چالش می‌کشند: «سوء‌قصد…» با افشای انگیزه‌های پنهان کنشگران تاریخی، اخلاقیات آرمانی را افسانه می‌خواند، و «تالار آینه» با محوریت عشق زمینی و زندگی‌های حاشیه‌ای، تناقض میان آرمان‌های سیاسی و واقعیت‌های انسانی را برملا می‌کند. هر دو اثر، متن تاریخ را نه روایتی حق‌محور، بلکه محصول تصادف، قدرت‌طلبی و رنج‌های نادیده‌گرفته‌شده می‌دانند.

آن‌چه می‌خوانید شش خوانش مینی‌مالیستی‌ و برگردان دو شعر کوتاه است در پیوند با یک‌دیگر؛ شش خوانش مینی‌مالیستی‌ از کتاب کاندید، نوشته‌ی ولتر، نمایش‌نامه‌ی نمایش یک رویا، نوشته‌ی آگوست استریندبرگ، صفحه‌ی اول رمان باباگوریو، نوشته‌ی انوره دو بالزاک، صفحه‌ی اول رمان من هفت‌تیرکش فرزی هستم، نوشته‌ی میکی اسپیلین، کتاب اعترافات،نوشته‌ی ژان ژاک روسو، جستار چگونه می‌توانی از روی سایه‌ات بپری وقتی دیگر سایه‌ای نداری؟، نوشته‌ی ژان بودریار؛ برگردان دو شعر کوتاه از گونار اکلوف و توماس ترانسترومر.

نکند او به مرگ خود راضی شده است تا ما را به خواندن خود راضی کند؟ نکند او ما را می‌خواند؟ نکند زبان و نگاه ما را می‌خواند؟ نکند اعترافات خود را نوشته است تا دوبار بمیرد؟ نکند خواسته است یک بار خود بمیرد یک بار با ما بمیرد؟ نکند خواسته است یک بار چون نویسنده بمیرد یک بار چون خواننده‌ی خود؟

بختیار در ماه قربان سال ۱۳۰۰ قمری در قریه‌ای در کردستان به دنیا آمده است. پدر بختیار الله‌داد نام دارد؛ مادرش جهان؛ خواهر کوچک‌‌‌اش شیرین.

به چه چیز در این چهار رمان نگاه می‌کنیم؟ چه‌گونه نگاه می‌کنیم؟ به حضور مرگ نگاه می‌کنیم؛ به رابطه‌ی عشق و مرگ. به چهار رمان شکار کبک، پنجاه درجه بالای صفر، لب بر تیغ، خنده‌ی شغال در چهار آینه نگاه می‌کنیم: درک زیگموند فروید از رانش مرگ، درک ژاک لاکان از رانش مرگ،  اندیشه‌ی ژان پل سارتر، اندیشه‌ی فریدریش نیچه. آن‌گاه؟

می‌خواهیم رمان مستانه خانوم، نوشته‌ی شیرین کبیری، را‌ بخوانیم. می‌خواهیم چند وتر از دایره‌ی یک هستی‌ را در آینه‌ی سخنانی دیگر به‌‌کوتاهی‌ بخوانیم.

حالا یک بار دیگر می‌خواهیم به‌کوتاهی از گفت‌وگوی دو رمان گذر کنیم. از گفت‌وگوی رمان مهاجر و سودای پریدن به دیگر سو، نوشته‌ی علی نگهبان و رمانِ چرخ‌دنده‌ها، نوشته‌ی امیر احمدی آریان. می‌خواهیم چشم و گوش تیز کنیم بر تقدیرهای دو شخصیتِ این رمان و دو شخصیتِ آن رمان.

در این جستار می‌خواهیم به روندهای تکامل دو «نوع» شعر و نقاشی‌، در ایران بعد از اسلام بیندیشیم. می‌خواهیم به نقش‌هایی بنگریم که روند تاریخ بر پیکر این دو «نوع» هنری به‌ جای گذاشته است. می‌خواهیم چرایی‌ی تفاوت روند‌های تکامل این دو «نوع» هنری بیندیشیم.

می‌خواهیم رمانِ سه قاپ، نوشته‌ی زکریا هاشمی، را بخوانیم. می‌خواهیم کمی به پرسش‌هایی نزدیک شویم که متن سه‌ قاپ در برابر خواننده می‌گسترد. می‌خواهیم از نگاه‌های دیگرانی کمی به متن سه قاپ بنگریم. می‌خواهیم کمی ازمتن سه قاپ بپرسیم.

در کتاب دوربین قدیمی و اشعار دیگر، نوشته‌ی عباس صفاری تابلوهای بسیاری بر آلبومی پُرپرنده و باران چسبانده شده‌اند؛ شعر – نقاشی‌هایی که کلمه را ابزار آفرینش نقش کرده‌اند؛ نقش را ابزار عریان کردنِ زبان. رابطه‌ی این شعر – نقاشی‌ها و زبانِ استعاری چیست؟