بانگ - نوا
رضا براهنی: آدم‌های اتاق
اینها چگونه آدم‌هایی هستند؟ بر پشت دایره‌ها مثل خواب راه می‌روند، پرنده‌هایی هستند که با بال‌های حروف اسفرجانی، بر برگ‌های جهان خواب می‌روند
۲۲ فروردین ۱۴۰۳
اینها چگونه آدم‌هایی هستند؟ بر پشت دایره‌ها مثل خواب راه می‌روند، پرنده‌هایی هستند که با بال‌های حروف اسفرجانی، بر برگ‌های جهان خواب می‌روند
گزارش مستندی که رضا براهنی از شکنجه‌های مرسوم در ساواک به دست می‌دهد و در یکم مارس ۱۹۷۶ با عنوان «جلاد شاه» در «نمایه سانسور» (index on censorship ) و بخش‌هایی از آن در ۲۱ آوریل ۱۹۷۶ در صفحه ۲۹ نیویورک‌تایمز منتشر شده، اولین گام موثر براهنی در مبارزه با دستگاه مخوف ساواک است.
سهمی که براهنی در افشای شکنجه‌های ساواک داشت بی‌نظیر است و سهمی که ساواک در رادیکالیزه کردن او داشت، انکارناپذیر.
متن ارسلان براهنی را می‌خوانید:
رضا براهنی، شاعری بزرگ و معلمی خیال‌پرور و مرد عمل و ادب، متعلق به سنت جهانی کیمیاگران کلمه و ابداع‌کنندگان آزادی‌های تازه است. در این پرونده تلاش می‌کنیم به جهان او نزدیک شویم.
بررسی شعر «گاری» از رضا براهنی – اگر چه تکرار بیش از حد افعال اثر را شعاری می‌کند اما این امتیاز ارزنده را به آن می‌بخشد تا حرکتِ زبانی را در آن بیشتر و تندتر کند و آن را به جلو ببرد.
به باور براهنی، تاریخ راکد ایران تنها دو بار دچار تحول اجتماعی شده است، یکی در حمله اعراب و دیگر بار در زمان مشروطه که مردم اجتماع برای دخالت آگاهانه در سرنوشت خود تلاش کردند. بدین سان می‌توان چنین استنتاج کرد که تنها دوبار تقابل دو وضعیت منجر به شکل گیری وضعیت جدیدی در ایران شده است.
براهنی با طرح “هدف ” برای شعر، به نگرش حتی پیش دکارتی، یعنی سقراط نزدیک شده است که سودمندی را برای زیبایی لازم می‌‌‌دانست.
در بیداری بعد از کودتای ۲۸ مرداد چند تن نقش اساسی داشتند. از زمره‌ی اینها می‌توان به جلال آل احمد، احمد شاملو، و از نسل یک دهه جوانتر، به فروغ فرخزاد، رضا براهنی، و غلامحسین ساعدی اشاره کرد.
از سخنان براهنی بود در کارگاهی که در زیرزمین خانه‌اش برگزار می‌کرد: «زبان از وسایل صدا زدن ادبیات است. زبان مساوی است با فاصله؛ فاصله‌ای از نور بین آن چیزی که نوشته می‌شود با آن چیزی که در بیرون وجود دارد…»
محل کارگاه در زیرزمین خانۀ دکتر براهنی بود و به همین دلیل دوستان به شوخی آنجا را کارگاه زیرزمین می‌نامیدند. محدودیت‌های دولتی و غیردولتی شدیدتر و ظرفیت پذیرش نهادهای ادبی حاکم کمتر از آنی بود که بتواند کاری اینچنینی را در درون خود جهت‌دهی یا پشتیبانی کند.
در یک حرکت خودجوش علاقمندان به آثار براهنی قصد داشتند در ارگ تبریز به یاد او شمع بیفروزند. مسئولان شهری اما مانع شدند.
نیاز سلیمی شعر «آمین به خدایی که جز انسان نیست» را از مجموعه «ظل‌الله» برگرفته است. ابتدا شعر را می‌خوانیم و سپس نقد نیاز سلیمی را:
ای «بی سبب» که کنارم نیستی! لحظه‌ای به‌ظاهر نمانده است لحظه‌ای به‌قطع، بیرون از من.جان در ما گذشته است، تنها به یاد بیاور که باورمان نمی‌شود کرد…
کانون نویسندگان ایران شنبه ۶ فرودین، یک روز بعد از درگذشت رضا براهنی در تبعید در کانادا در سن هشتا و شش سالگی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد رضا براهنی نویسنده‌ای مستقل و آزادی‌خواه بود که انتشار آثارش در هر دو رژیم گذشته و اکنون با مانع دستگاه سانسور رو به رو شد و خود نیز از زندان و شکنجه و اخراج از دانشگاه و تبعید بی‌نصیب نماند.
تنها انتشارِ رمانِ «الیاس در نیویورک» ترجمه‌‌ای‌‌ست به زبان فرانسه که در سال ۲۰۰۴ توسط انتشارات فایار منتشر شد. بریده‌ی کوتاهی از این رمان تحتِ عنوانِ «برخوردِ نزدیک در نیویورک» در سال ۱۳۸۳ در نشر جامه‌داران در تهران منتشر شد. در فرازی از این رمان براهنی در قالب سرگذشت چند زن محکوم به اعدام در زندان اوین برای کشتار زندانیان سیاسی بیان ادبی استادانه‌ای یافته است.
فرید مرادی، سرویراستار انتشارات نگاه در ژانویه ۲۰۱۴ گفته تجدید چاپ کتاب‌های رضا براهنی از سال ۱۳۸۸ در ایران ممنوع شده. امتیاز انتشار آثار براهنی در اختیار انتشارات نگاه است.
زدن بر سر زبان‌های بومی، زدن بر سر زن بومی است. بریدن ارتباط عاطفی کودک با مادر است. این بزرگ‌ترین خیانتی است که در حق کسی ممکن است اتفاق بیفتد
براهنی از اجبار تا تأثیر، سفری کرده است به درازای تاریخ ادبیات امروز و فردای ایران. سفری که از اجبار به لیسیدنِ متنی که به آذری نوشته بود آغاز می‌شود، و تا تأثیرگذاری در ادبیات امروز و فردای ایران پیش می‌آید. از اجبار تا تاثیر راهِ درازی است.
در رویکرد شعری رضا براهنی می‌توان طیفی از بیانگری تشدید شده تا نابیانگری در نظر گرفت که یک سویش کتاب “ظل الله” (۱۳۵۴) و سوی دیگرش کتاب “خطاب به پروانه‌ها” (۱۳۷۴) است.
بهروز شیدا: آزاده خانم و نویسندهاش نوشته رضا براهنی رمان زنانه‌‌گی است. شعر زنانه‌‌گی است. زبان دیوانه‌‌گی از گلوی یک زن برمی‌‌خیزد. زبان دیوانه‌‌گی دیگر است. زبان دیوانه‌‌گی هم‌‌خانه‌‌ی زبان زنانه‌‌گی است.
دکتر براهنی یک روشنفکر فرهنگی است که به نقد خردورزانه وضعیت فرهنگ و هنر عصر خود می‌پردازد با این امید که ساختارهای کهنه را بشناسد و فروکوبد و به معماری جدید خلاقیت ادبی رهنمون شود. اما در کشور ما روشنفکر فرهنگی وظیفه‌اش به تکاپوی تخصصی در عرصه فرهنگ محدود نمی‌شود.
«بانگ» یک رسانه ادبی و کاملاً خودبنیاد است که در خارج از ایران و به دور از سانسور و خودسانسوری بر مبنای تجربه‌ها و امکانات مشترک شخصی شکل گرفته و با کوشش شهریار مندنی‌پور و حسین نوش‌آذر اداره می‌شود.