جواد اسحاقیان

“موری” مهدی خطیبی، رمانی کوتاه اما پر از پیچیدگی‌های پسامدرن، خواننده را به سفری در دنیای داستان و واقعیت دعوت می‌کند. این رمان با تلفیق شعر و نثر، استفاده از زبان عامیانه و محلی، و تأثیرپذیری از آثار ادبی و سینمایی، تجربه‌ای منحصربه‌فرد از خواندن را ارائه می‌دهد. چگونه خطیبی با استفاده از تکنیک‌های پسامدرن، به بازآفرینی واقعیت می‌پردازد؟ این پرسشی است که مقاله حاضر به آن پاسخ می‌دهد.

یک تحلیل جامع از رمان «هزارتوی خواب و هراس» با رویکردی آکادمیک و با استفاده از ابزارهای تحلیل ادبی و با تأمل بر مفاهیم پسامدرن مانند مرکز‌گریزی، خود-ارجاعی، هنجارشکنی، و التقاط‌گرایی و توجه ویژه به زبان و سبک نگارش خاص رحیمی و با در نظرداشت تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان.

این رمان ترسیم هذیان‌ها، پریشان‌گویی‌ها و کابوس‌های یک شب “شاه عباس کبیر” است. در همان حال این رمان سرشار از کابوس‌ها، قتل‌ها، شکنجه‌ها و صحنه‌هایی وحشتناک و شگرفی از گوش و بینی بریدن و “زنده‌خواری” دُژخیمان غول‌آسای دربار است که نفس را در سینه حبس و تپش قلب خواننده را افزون می‌کند.

در کهن‌ترین افسانه‌ها و اسطوره‌های ادبیات فارسی مانند “هزار و یک‌شب” از “حکایت مرد غمگین” یاد باید کرد که عقابی بس بزرگ او را به سرزمینی ناشناخته می برد که در آن، زنان فرمانروا، جنگ‌جو و رهبر هستند.

می‌خواهم به تأثیراتی اشاره کنم که “هدایت” در نوشتن “سه قطره خون” خود از داستان کوتاه “گربه‌ی سیاه” نوشته‌ی “ادگار آلن پو” بهره‌مند شده است.

کند و کاو در شخصیت راوی تباه شده و واداده داستان «نماز میت» رضا دانشور با تکیه بر دستگاه روانشناسی یونگ. بازخوانی و قرائت متفاوتی از یک سند ادبی و از آثار ادبی مورد استناد درباره زندان و پیامدهای شکنجه.

آنچه برای من در منشور ادبی و فکری یا «بوطیقای کوندرا» اهمیت دارد و غالباً به‌عنوان ملاک‌هایی برای ارزیابی رمان معاصر قرار می‌دهم «چهار ندای رمان» اوست که من بر آن دل نهاده‌ام، زیرا این نویسنده نه بومی و ملّی، بلکه اروپایی و جهانی می‌اندیشد و از نظر من منشور ادبی‌اش، رهنمودی فراگیر برای خوانش رمان می‌تواند قرار گیرد.