از ما
منصور کوشان: شاهد (رمان)، بخش پنجم
صدای آواز ماهی‌ها را نشنیده بودم. حتا فکر نکرده بودم که وقتی باران می‌آید ماهی‌ها می‌رقصند و دهانشان را باز می‌کنند تا دانه‌های باران را پیش از آلوده شدن به آب حوض بنوشند.
۲۸ خرداد ۱۴۰۱
صدای آواز ماهی‌ها را نشنیده بودم. حتا فکر نکرده بودم که وقتی باران می‌آید ماهی‌ها می‌رقصند و دهانشان را باز می‌کنند تا دانه‌های باران را پیش از آلوده شدن به آب حوض بنوشند.
روی نقشه می‌توانیم ببینیم که «تهران دارد پنجه می‌کشد و از کوه بالا می‌رود.» این پنجه‌کشیدن‌ها از مدار سی‌و‌پنج درجه و هفتاد‌و‌هشت دقیقه‌ی شمالی شروع می شوند. کوه‌ها را با کوچه‌های تازه شیار می زنند. کمی بالاتر از این عرض شمالی، یکی از شیارهای تک‌افتاده روی نصف‌النهار پنجاه‌و‌یک درجه و سی‌و‌هشت دقیقه‌است.
بمباران‌های تهران در این رمان با عشق بازنمایی می‌شوند. گویی راکت‌ها همزمان که خانه‌ها را هدف قرار می‌دادند، قلب‌ها را نیز نشانه می‌رفتند و در میانۀ وضعیتِ قرمز، آژیر عشق بود که بلند می‌شد: عشق در پناهِ ویرانه‌های تهران.
مدت‌ها گمان می‌کردیم این مرد، گابریل، قادر به معجزه است. زیرا سالها بود برای کسی که بال نداشت، چیزهای زیادی درباره‌ی فرشته‌ها می‌گفت. اینطور بود که وقتی معجزه‌ی دستگاه چاپ پیش آمد، سر تکان دادیم یعنی که می‌دانیم. اما دانستن درباره‌ی این جادوگری هم باعث نشد از چنگش رها بشویم.
این پرتنش‌ترین داستانی است که دیر زمانی نه چندان دور دوباره نُقل مجلس این دِه کورۀ افسون زده و مردمانش شده.
این مقاله پژوهشی است تا به بررسی ایده هیولا و جامعه شناسی هیولاها بپردازد و پاسخی برای این سوال بیابد که هیولاهای ادبی فراتر از سرگرمی، چه چیزی به خواننده ی کنجکاو می‌آموزند؟
صنم بانو روح الصنم ابراهیم است، مهرگیاهی که به تن و پای آدمی می‌چسبد و همه‌ی عمر او را دنبال می‌کند، یکی از دو ساق روئیده بر ریواس نخستین است که مشی و مشیانه از آن پدید آمدند؛ نیم دایره‌ای است که دایره‌ی او را کامل می‌کند. خیال بازی با این چهره‌ی خیالی همزاد، میراث ابراهیم است.
خیلی از شب‌ها وقتی بانو می‌بیند از بی‌خوابی و نوشتن خسته شده‌ام پیشنهاد می‌کند کتابی را انتخاب کنم تا با صدای بلند بخواند. می‌داند که شنیدن صدایش خستگی را از تنم می‌برد. حتا بسیاری از وقت‌ها احساس می‌کنم دارم صدای خودم را می‌شنوم.
زمان گذشت. زمان در ابعاد درک یک درخت از طی شدن اوقات گذشت تا درخت بی‌تاب شد. حتی اگر نرمه‌بادی می‌آمد، شاخه‌های دراز و باریکش را تکان می‌داد، برگ می‌تکاند.
وجه مشترک آثار منصور کوشان شفافیت نثر، فکر روشن و توان استدلال فلسفی و شاعرانه است . در سرمقاله‌های سیاسی‌اش، این ویژگی، خود را به شکل توازن تحلیلی و نگاه گسترده و چند سویه نشان می‌دهد.
اصفهان و یزد از دریچه چشم یکی از مهم‌ترین نویسندگان هلند در اواخر حکومت پهلوی دوم. تفاوت آنچه که ما از ایرانِ آن زمان درک کرده‌ایم و آنچه که یکی مانند نوته‌بوم از منظر یک سیاح درک کرده است.
این خانه عجیب شبیه خانه‌ای‌ست که قبلاً آن را دیده‌ام. نه! آنجا بوده‌ام من، خودم تابلوهایش را دستمال کشیده و آب گلدان روی میزش را عوض کرده‌ام، آن پرده‌های حریر آبی را خودم دوخته و کار گذاشته‌ام. به جای ساعت دیواری هم یک ساعت رومیزی قشنگ داشتم؛ از آنها که تیک تاکشان در نمی‌آید و روی مخ آدم راه نمی‌رود.
از زیر سقف هم می‌دیدم که ماهی‌ها دهان‌های بازشان را زیر دانه‌های باران می‌گیرند. هیچ برگی در حوض نبود و به راحتی آنها را تماشا می‌کردم که بانو آمد. شانه‌ها و جلو دامنش خیس شده بود.
مهرنوش مزارعی در رمان تازه‌اش دگرگونی‌ها و تحولات پنج دهه از روح و روانِ ایران‌بانوی ما را در قالب زندگیِ دختری به نام «مینا»، ممثل کرده است. ایران‌بانوئی که تازه با نسیم «مدرنیته» از خواب قرون وُ اعصاری چشم گشوده و عقب ماندگیِ خود را دیده است.
اصل بنیادین قصه‌های مجموعه «ماه» نوشته حسین رحمت عدم‌قطعیت است که بر بستری از تعلیق حرکت می‌کند. شیوه روایت چندپاره ، جمله‌های مقطع و کوتاه، گریز مداوم به وهم و خیال و نیز روایت اول شخص ویژگی مشترک همه قصه‌ها است.
می‌رفتم زیر سر خاتون را بلند می‌کردم و کنار تخت‌اش می‌نشستم. اخبار جنگ نفس خاتون را تب‌آلود کرده بود.
خیابان بیستم شرقی؛ هفتاد‌و‌شش تیر چراغ برق، هفتاد‌و‌شش بنر تبریک کوچک؛ سه مسجد و دو مدرسه، پنج بنر تبریک بزرگ.خیابان بیست‌و‌یکم شرقی؛ یک‌صد‌و‌دوازده تیر چراغ برق…
استاد گفته بود که با هم برویم چایخانه. می‌خواست با صحاف حرف بزند. مدت‌ها پیش از اعدامش بود. بانو را هم دیدم. نپرسیدم برای چه کاری آمده بود. می‌دانستم بنا به درخواست صحاف به چایخانه آمده است.
منصور کوشان در گستره‌ی ادب و فرهنگ فارسی حضوری چندسویه و تأثیرگذار داشت، دست کم از نیمه‌های دهه‌ی شصت خورشیدی. او رمان‌نویس، شاعر، نمایشنامه‌نویس، کارگردان، پژوهش‌گر، روزنامه‌نگار ادبی و ناشر بود.
ویژه‌گی مشترک همه‌ی آثار مورد بررسی در این جستار، جست‌وجوی زمینی بهشت‌گونه است؛ جست‌وجوی ایمن‌گاهی زهدان‌گونه. انگار پژواک‌های گوناگون یک صدا در هشت تکه؛ انگار پاسخ‌های گوناگون به یک پرسش. آنچه می‌خوانید شش خوانش مینی‌مالیستی و برگردان دو شعر کوتاه است زیر هشت عنوان.
نور مثل تیغه‌های چنگال افتاده بود لای جرز چشم‌هایش و تلاش می‌کرد راهی برای ورود باز کند. تنها بی‌رحمی نور نبود که به جانش افتاده بود؛ سوزش مرموزی توی دستش راه گرفته بود و بالا می‌آمد.
«بانگ» یک رسانه ادبی و کاملاً خودبنیاد است که در خارج از ایران و به دور از سانسور و خودسانسوری بر مبنای تجربه‌ها و امکانات مشترک شخصی شکل گرفته و با کوشش شهریار مندنی‌پور و حسین نوش‌آذر اداره می‌شود.