این گزارش که هر چهار سال منتشر میشود، تنها تحلیل جهانی جامع روندهای چندساله آزادی بیان و روزنامهنگاری است و با عنوان فرعی «روزنامهنگاری: شکلدهی به جهانی در صلح» بر نقش حیاتی رسانههای آزاد در دستیابی به اهداف توسعه پایدار تأکید دارد.
عباس امانت، برجستهترین تاریخنگار معاصر ایران و استاد پیشین دانشگاه ییل، با انتشار کتاب «گاهشماری خورشیدی و پایداری نوروز در هویت فرهنگی ایران» برای نخستین بار بهطور نظاممند نشان میدهد که چرا تقویم خورشیدی و جشن نوروز، در میان تمام طوفانهای تاریخی، به ستون اصلی هویت ایرانی تبدیل شدهاند و چگونه حافظهی جمعی یک ملت توانسته هزاران سال این آیین را زنده نگه دارد در حالی که بسیاری از جشنهای باستانی دیگر به فراموشی سپرده شدهاند.
در سنگلاخ زندگی زکریا هاشمی، فراتر از روایت شخصی پر از رنج و مهاجرت، دریچهای گشوده میشود به سوی زیباییهای فراموششدهی تهران قدیم و طبیعت بکر وطن؛ از سایههای سنگین درختان کهنسال باغ قوامالملک که ترس از زندگی را در دل اخوان ثالث برمیانگیخت، تا دشتهای پر از گلهای زرد ریواس در دامان کوههای شهرری که شادی کودکی و سرور مردم را در میان آتش جنگ زنده میکند – تصاویری مخملین و حزنآلود که تاریخنگاری یک هنرمند عاشق را به شعری ماندگار بدل میسازند.
نویسنده در این مقاله با هدف ارائه یک طبقهبندی نظاممند برای اشکال روایت، استدلال میکند که «میانجیگری» در معنای چگونگی انتقال داستان به مخاطب ویژگی مهمی در روایت است. او برای تحلیل این پدیده، سه عنصر پایه را معرفی و از یکدیگر متمایز میکند: ۱. شیوه روایت (Modus) ۲. شخص (Person) و ۳. نظرگاه (Perspective) که بر مبنای مشارکت یا عدم مشارکت راوی/شخصیت واسط در رویدادها مشخص میشود.
نشر آسمانا روز جمعه ۱۴ آذر ۱۴۰۴ مراسم نقد و بررسی رمان «فرار از مجتمع دخترانه» نوشتهٔ محبوبه موسوی را با حضور خود نویسنده و دو منتقد برجستهٔ بینالمللی، سبا پاکدل از دانشگاه ویکتوریا کانادا و دکتر خورشید رشاد از دانشگاه گوتینگن آلمان، بهصورت مجازی برگزار کرد.
کامران فانی، مترجم، فهرستنویس و کتابشناس برجسته ایران که با آثاری چون «سرعنوانهای موضوعی فارسی» و ترجمههایی از چخوف و گونتر گراس، نقش ماندگاری در کتابداری و ادبیات معاصر ایران ایفا کرد، روز شنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۴ پس از تحمل دورهای بیماری (آلزایمر) در ۸۱ سالگی درگذشت.
جمعه یک داستان کوتاه تأثیرگذار و روانشناختی است. نویسنده با مهارت، دنیای درونی یک زن را در مرحلهای حساس از زندگی به تصویر میکشد. داستان علاوه بر روایت یک جذابیت عاطفی، لایههایی از نقد اجتماعی (فشارهای سنتی، زندگی دوگانه، رؤیتپذیری و پنهانکاری) را نیز در خود دارد. ابهام پایانی و تمرکز شدید بر دیدگاه اول شخص، از ویژگیهای بارز اثر است که آن را برجسته میسازد.
رئیس دانا با استناد به سه ضلع مثلث «هویت، سوگ و معنای زندگی» در داستان، استدلال میکند که این اثر یک «اعتراض» مسئولانه است و خواننده را به بازگشت به ریشههای فرهنگی و حفاظت فعالانه از ایرانِ کنونی در برابر ویرانسازی فرا میخواند.
«دومینو»، اولین رمان مریم ناصری، روایتی چندلایه و زنمحور است که با مونولوگهای درونیِ زنان چند نسل، از دشتهای ایلام تا شهرهای جنگزده، به جستجوی معنای رنج و هویت میپردازد؛ داستانی که بوی خاک وطن، زخم جنگ و پرسش ابدی «انسان بدون رنج چه موجودی است؟» را در هم میآمیزد.
در تازهترین شمارهی پادکست «آوا و نوا»، به رمان «قبرستان خصوصی» مریم فتحی (نشر ناکجا، پاریس ۲۰۲۵) پرداختهایم؛ اثری که با ظاهری تاریخی از دههی شصت، در واقع آینهی تمامقد جامعهی معاصر ایران است؛ جایی که هر فرد در قبرستان خصوصی رازها و آرزوهای مردهی خود زندانی شده و بقای فردی، مرگ جمعی را رقم زده است.
نوآوری در تلفیق دانش علمی با حسانگاری شاعرانه، ایجاد استعارههای چندمعنایی از طریق پیوند مفاهیم گیاهشناسی-اندامشناسی، استفاده هدفمند از فرم برای بازتولید ریتم زیستی/تنفسی، اسطورهشناسی شخصی پیرامون باروری و نابودی از مهمترین دستاوردهای شاعر در این مجموعه است.
نویسنده در این متن، وسواس و تلاش بیپایان برای پاککردن لکههای آشکار (ظاهری) را در تقابل با بینظمی و آشفتگی درون (قفسههای بسته) قرار میدهد. حرف اصلی او نقد فرار از پرداختن به مشکلات درونی و عمیق، با مشغولکردن خود به نظم و پاکیزگی ظاهری و سطحی است.
اگر فکر میکنید داستان باید «حرفی برای گفتن» داشته باشد، اگر معتقدید پیرنگ ستون فقرات روایت است و اگر زبان را فقط ابزاری برای انتقال قصه میدانید، مرداد عباسپور با مجموعهداستان تازهاش «من از همهی چهلوهشتسالههای جهان پیرترم» به شما میگوید که احتمالاً در جادهای قدیمی و امن قدم میزنید. در گفتوگویی عمیق و روشنگر، این نویسنده و پژوهشگر ادبی از ضرورت «بیگانه بودن در زبان»، مرگ مؤلف به معنای ادبی، و پیوند زدن داستاننویسی با هنر مفهومی میگوید؛ گویی او نه برای بازگویی قصهها، که برای زنده نگه داشتن خود زبان مینویسد.
رمان «هوم» لیلا میرباقری، روایتی شاعرانه از گسست از جهان آدمها و پناهجستن در سکوت سنگها و راز گیاهان است. این اثر که با نمادپردازیهای عمیق اساطیری و شخصیتپردازیهای غیرکلیشهای همراه شده، پرسشی بنیادین را پیش میکشد: آیا وقتی روابط انسانی میشکند، طبیعت میتواند آخرین پناهگاه روحِ زخمخورده باشد؟
همیشه یک کتاب همراه داشته باشید، شبها زیر نور آباژور در تختخواب غرقش شوید و اگر کتابی با شما جور نشد، بدون عذاب وجدان رهایش کنید؛ هوانگ بو-ریوم، نویسندهی کرهای، در یادداشتی تازه و صمیمی، سه راه ساده و واقعی را به ما یاد میدهد تا دوباره عاشق خواندن شویم و زندگیمان را با کتاب گرم و روشن کنیم.
تحلیل سرکوهی بر این نکته تأکید دارد که نسل ربیحاوی، علیرغم همه تلاش نظام برای «قتل ادبی» آنها، درخشانترین میراث فرهنگی معاصر ایران را آفریدند؛ میراثی که ریشه در مقاومت، عشق به انسان و جستوجوی مداوم حقیقت دارد.
رمان «مرگ نور» طاهر بن جلون، روایتی است از هجده سال مرگ تدریجی در زندان مخفی تازمامارت؛ جایی که تاریکی مطلق، شکنجهی جسمی و روانی، و فراموشی اجباری، زندانیان سیاسی را به مرز جنون میرساند. اما همین سیاهچال، برای «سلیم» – قهرمان اثر – به فرصتی برای خودکاوی عمیق، مقاومت معنوی، داستانگویی نجاتبخش، و در نهایت، استعلای انسانی تبدیل میشود. بن جلون با الهام از خاطرات واقعی احمد مرزوکی، نه تنها جنایات رژیم حسن دوم را افشا میکند، بلکه نشان میدهد چگونه نوشتن و آگاهی، حتی در گور زنده، میتواند پیروزی بر سرکوب باشد.
تجمعه ۱۴ آذر ۱۴۰۴، نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی با حمله مستقیم و خشونتآمیز به اعضای کانون نویسندگان ایران حمله کردند و مانع برگزاری مراسم بیست و هفتمین سالگرد قتلهای زنجیرهای محمد مختاری و محمدجعفر پوینده در امامزاده طاهر کرج شدند.
بالزاک در این رمان، افسردگی زن را نه به عنوان یک بیماری فردی، بلکه به مثابه «شورشی خاموش» علیه نظامی توصیف میکند که عشق را به وظیفه و شور را به قانون تبدیل میکند. ژولی، در میانه دوگانگی وظیفه و میل، به نمادی از زنانی بدل میشود که صدایشان در تاریخ رسمی ناشنیده مانده است. به تعبیر کریستوا، بالزاک در این رمان «گفتار مادری» را در دل زبان پدرانه جای میدهد و رنج بینام زن را در قالب داستان به تصویر میکشد. مرگ تدریجی ژولی نیز در این اثر، نه یک شکست، که صورتی از رهایی و مقاومت در برابر نظامی است که خواستار انطباق کامل زن با نقشهای ازپیشتعیینشده است.
قدرت مجموعهداستان «من پدرم هستم» در سهگانهای نهفته است: بومینویسی جاندار، خلاقیت فرمی و روایتگری روانشناختیِ عمیق. این نقد، هر سه رکن را در نمونههای شاخص مجموعه واکاوی میکند.
«کبوترخان هزار توی مسموم» نوشته س.ر.مجتهدی، فراداستانی است که در تقاطع ادبیات، روانکاوی و تاریخ ایستاده است. این اثر، ماجرای راویای را روایت میکند که با خرید نسخهای مرموز از کتاب «موسی و یکتاپرستی» فروید، درگیر شبکهای از رازها میشود که او را به سمت کشف حقیقتی باستانی و خطرناک دربارهٔ اخناتون، خلیفهٔ فاطمی «الحاکم بامرالله» و هزارتوهای یک کبوترخانهٔ متروک سوق میدهد. روایتی رویامانند که در آن، جستجو برای معنا به بهایی گزاف تمام میشود: نابینایی.
