
گویش یهودیان اصفهان (یهودی-اصفهانی) بدون شک یکی از گویشهای کهن و ارزشمند ایرانی است که از نظر زبانشناسی تاریخی، در شاخهٔ شمال غربی زبانهای ایرانی (مادی-پارتی) دستهبندی میشود. این گویش، با حفظ ویژگیهای آوایی، واژگانی و دستوری کهنتر نسبت به فارسی معاصر، پیوندهای آشکاری با دیگر گویشهای مادیتبار مانند برخی گونههای کردی و تاتی دارد. هرچند اصطلاح «گویش مادی» ممکن است بهطور مستقیم اشاره به زبان منقرضشدهٔ مادی باستان داشته باشد، اما پژوهشگران با استناد به مطالعات تطبیقی (مانند آثار مکنزی و لازار)، این گویش را بهعنوان بازماندهای تکاملیافته از شاخهٔ شمال غربی ایرانی میشناسند.
به هر جهت این گویش غنی که به دلیل قطع پیوندها در آستانه فراموشی قرار گرفته است، سرشار از پند و حکمت و مثل و البته ترانه است. بخشی از این ترانهها در کنار سرودهای مذهبی و ادعیه منظوم که در کنیسهها خوانده میشد، ضبط و ثبت شده است. نغمهای از این مجموعه را میشنوید:
گالیت دردشتی، خواننده و مردمشناس که اصالتش به اصفهان بازمیگردد، درباره این نغمه نوشته است:
«این آهنگ دوگانگی عروس را در هنگام ازدواج بیان می کند. این قطعه یهودی-اصفهانی را از دالیا فاجند، یک ایرانی اسرائیلی یاد گرفتم. من شانس این را داشتم که بهتازگی با او صحبت کنم و او به من گفت که این آهنگ به طور سنتی در پایان جشن عروسی خوانده می شد؛ وقتی که عروس و داماد برای شروع زندگی مشترکشان – برای اولین بار به تنهایی – به خانه خود میروند. اما او به این نکته هم اشاره کرد که بیشترِ عروس خانمها از این آهنگ بسیار خجالت میکشند.»
این آهنگ را ابراهیم شفیعی و حبیب برجیان برای پروژه زبان یهودی ترجمه کردهاند.