کتاب «سیاستهای جنسیّتی در ایران مُدرن» نوشتهی خانم ژانت آفاری استاد تاریخ و دینشناسی در دانشگاه کالیفرنیا که از انگلیسی ترجمه و بخشی در مورد جنبش زن، زندگی، آزادی هم بر آن افزوده شده، کتابیست که میتوان برای موضوعهای گوناگونی که به زنان، جنسیّت و رابطههای جنسی در فرهنگ ایران از یکصد و پنجاه سال پیش تا کنون ارتباط دارد، به آن مراجعه کرد. این کتاب به طور مفصّل و مصوّر به بنیاد خانواده، زنان و رابطههای جنسی در دورانهای مشروطه، پهلوی اول، دوران مصدق، دوران پهلوی دوم، دوران حکومت اسلامی و جنبش مهسا پرداخته است.
خانم آفاری که پیش از این، ازجمله کتاب «انقلاب مشروطه» را از او دیدهایم، بزرگشدهی ایران است. او در کتاب «سیاستهای جنسیّتی در ایران مُدرن»، گذشته از بررسی سند و مدرکهای تاریخی، و نیز مراجعه به متنهای ادبی، از دیده و شنیدههای خود در ایران نیز سود جسته و اثری ماندگار در اختیار ما گذاشته است.
ژانت آفاری با توجه به اینکه به هر گوشهای از فرهنگ ایران که مراجعه میکند، مُهری با نقش خانواده و جنسیّت بر آن میبیند، به این نتیجه میرسد که دگرگونی ساختمان خانواده، و انتظار و خواستههای جدید جنسیّتی در ایران معاصر، پیامد رویدادی است به نام «انقلاب جنسی ناتمام».
در مورد چگونگی نوشتن این کتاب، خانم آفاری میگوید، در کنفرانسی در بارهی خاورمیانه در ایتالیا، با پرسش یکی از انسانشناسان روبرو میشود که: «یک مورّخ جنسیّت دقیقاً چگونه با موضوع پژوهشی برخورد میکند؟»
خانم آفاری که میداند پژوهش و مطالعهی تاریخ جنسیّت، بهویژه در خاورمیانه تازگی دارد، به این نتیجه میرسد که در بازخوانی متنهای موجود در این باره، که فراوان هم نیستند، باید به مفهومهای «مردانگی» و «زنانگی» و اینکه چگونه و با چه منظوری به کار رفتهاند، بسیار دقت شود. او تأکید میکند پژوهشگرانی که به این موضوع میپردازند، باید بتوانند با نگاهی تیزبین، آنچه را که در این متنها از قلم افتاده، نادیده گرفته، یا حذف شده، ببینند و بازخوانی کنند.
خانم آفاری در این اثر، برای ثبت آنچه ردّی از آنها در سندهای تاریخی یافت نمیشود، به شعر، ادبیات داستانی، کاریکاتورها، سینما و حتا آثار انسانشناسان، جامعهشناسان، منتقدان ادبی و اقتصاددانان نیز رجوع کرده است. او که در نوشتههای پیشینش نشان داده که میداند تحول و دگرگونیهای فرهنگی و اجتماعی در ایران چیزی نیست که یکشبه رخ داده باشد، و ریشهی آنها در گذشتههاست، با توجه به نظریههای فمینیستی مدرن، و با توجه به تجربههایی که در پی نوشتن کتاب «فوکو و انقلاب ایران» با همکاری کوین اندرسن به دست آورده، میگوید توجهاش به دو مورد مهم جلب شده است. اول شور و شادی زنان بازاریان و خانوادهی آخوندها در پذیرش انقلاب اسلامی و دوم نقش حکومت اسلامیِ برخاسته از انقلاب در آزاد ساختن نسل جوان طبقهی متوسطِ فرودستِ آن زمان از چنگال خانوادههای به شدّت پدرسالارشان.
در تأکید بر مرجع بودن این کتاب، با افزودن فهرست آن در زیر، نیازی نمیبینم که بیش از این در بارهی آن چیزی بگویم:
ژانت آفاری
نشر فردوسی
فهرست
در مورد نویسنده
یادداشت مترجم
مقدمه ی مؤلف
خلاصه ی کتاب
فصل اول: ازدواج رسمی
نکاح
شرایط سنی و رضایت زن
طهارت، نجاست و باکرگی
باروری، ترمیم پردهی بکارت و سقط جنین
مادرشوهر
چندهمسری رسمی
اختلافات زناشویی
طلاق، حضانت و ازدواج مجدد
قوانین ارث و حقوق اقتصادی
حجاب و مقاومت جنسی
فصل دوم: همخوابه های کنیز، ازدواج موقت و حرمسرا
همخوابههای کنیز
ازدواج غیررسمی
ازدواج موقت بهمثابهی استخدام نیرو یا لذت جنسی؟
زنان حرمسرا
گروه اول
گروه دوم
گروه سوم
گروه چهارم
سیاست و قدرت
هوس و رابطهی جنسی
فصل سوم: همجنس گراییِ متعین از جایگاه اجتماعی، و رسوم معاشقه ی آن
قرآن و همجنسگرایی در دنیای مسلمان
هویتها یا تمایلات جنسی؟
رابطهی همجنسگرایانه در جامعهی ایران سدههای میانی و مدرن
رسوم عشقبازی و قیمومیت: عادات دیرین، دریافتهای نوین
شعر عرفانی، یا اخلاقیات ایرانی عشق مردانه
زنان صوفی و سنتهای همجنسگرایانهی زنانه
کوچهبازار و دربار در اوایل عصر نوین
فصل چهارم: گذر به سوی ازدواج تک همسری و رابطه ی جنسی بین زن و مرد به عنوان تنها روابط جنسی مقبول در اجتماع
رویارویی با غربیان :ناباوری، انکار و سازگاری
گفتمانهای جدید در باب تکهمسری و دگرجنسگرایی اجباری
تجدد و رژیم تربیتی جدید برای بدن زنان
تجدد انتقادی انقلاب مشروطه
مفهوم نوین عدالت و جایگاه زنان و اقلیتها
عشق در ازدواج و ماجرای [اعطای] حق رأی زنان
ملانصرالدین و مبارزه برای هنجارانگاری دگرجنسگرایی
فصل پنجم: بازبینی طهارت، رفع حجاب و تحول در امیال
آشوبها در اروپا و ظهور رضاشاه پهلوی
اصلاحات رضاخانی
بهداشت، سلامت و آیینهای طهارت
اصلاحات آموزشی
اصلاحات حقوقی
ساخت بدنهای مدرن ولی مطیع زنانه
سینما بهمثابهی عامل تجدد
پروژهی عادیسازی عشق دگرجنسگرایانه
روشنفکران و هنجارهای جدید همجنسگرایانه
فناوریهای جدید قدرت یا رهایی زنان؟
تمایل زنانه و هنجارانگاری دگرجنسگرایی در ادبیات معاصر فارسی
فصل ششم :سیاست استعماری، روابط عاشقانه و بن بست حق رأی زنان
رشد گرایشهای کمونیستی و اصلاحات جنسیتی
ادبیات کلاسیک و هنجاری شدن دگرجنسگرایی
زن متجدد دههی ۱۹۴۰
زن مدرن را باید سر جایش نشاند
روحالله خمینی: جهاد و پاسخ به تجدد
حق رأی زنان
فصل هفتم :حق رأی زنان، اصلاحات در قانون ازدواج: و تهدیدی به نام رابطهی جنسی زنانه
میشل فوکو، اریک فروم و تجدد
توسعهی اقتصادی و سرکوب دگراندیشان
انقلاب سفید و حق رأی زنان
اصلاحات جنسیتی جوامع شهری
سازمان زنان ایران
ازدواج در بین طبقهی متوسط شهری
قوانین جدید ازدواج و طلاق
ازدواجهای روستایی و مدلهای بیکینیپوش
تبعیض جنسی، ادبیات شهوانی و میل جنسی زنان
شعر فروغ فرخزاد
تجدد، صنعتی شدن و آزادی انتخاب
فصل هشتم :ظهور سازمان های چریکی چپ و جنبش های اسلامی
نجاست آیینی و رهایی جنسی؟
نهادهای دینی و ظهور اسلامگرایی
آلاحمد و علی شریعتی: متفکران اسلامی غیرآخوند
سه واکنش به تجدد در بین مخالفان رژیم در بین سالهای ۱۹۶۳ تا ۱۹۷۹
«مثل یکی از مردها»: زنان فعال در سازمانهای چریکی چپ
سازش یک هنرمند با تجدد
گریز زنی اسلامگرا از سنت
فصل نهم: انقلاب اسلامی، اقتصاد جنسی آن و جبهه ی چپ
زندان «سراسربین» اسلامی
فروداشت زن متجدد شهری
سیر قهقرایی شدید حقوق زنان
ازدواج و اقتصاد جنسی در ایران اسلامی
جنگ و ازدواج موقت
بازگشت فضاهای مشترک برای همجنسها
فصل دهم :زنان اسلام گرا و ظهور فمینیسم اسلامی
مرگپرستی و دعوت اسلامی برای فعالیت
بیوگان جنگ و قدرتگرفتن زن اسلامی
سیاست آموزش، شهرنشینی و اشتغال
زنان پیشرو اسلامی: کاربردهای قدرت
بازنگری دکترین شیعی، بازسازی مفاهیم زنانگی
فصل یازدهم: کنترل جمعیت، بیداری جنسی زنان و سبک زندگی مدرن همجنس گرایانه
زنان، اصلاحات و گفتمان حقوق بشری
دولت عوامگرای احمدینژاد
جنگ فرهنگی تداوم مییابد
جوان شهری و رابطهی جنسی قبل از ازدواج
سیاست کنترل زادوولد
بیداری جنسی: ازدواج در روستا و شهرستان و مسئلهی دختران مجرد
ظهور گفتمان پیشرو در زمینهی حقوق همجنسگرایان
سرکوب انحراف جنسی توسط حکومت
سخن آخر :از اتاق خواب تا خیابان: ظهور نسل جدید زنان مستقل ایرانی
مقدمه
همزیستی قدیم و جدید در ازدواج و سبک زندگی
طرفداران فقه پویا درمورد ازدواج سفید چه میگویند؟
تحول ازدواج موقت (صیغه)
گونهی جدید زنان مجرد
تحولات جوامع کوچنشین و روستایی
تراجنسگرایی: آری؛ همجنسگرایی: نه
رفتار جنسی خطرناک، ازدواج ناموفق و طلاق
بیکاری، اشتغال کاذب و مهاجرت
دختران خیابانی، ایدز، اعتیاد و خودکشی
ایران بهمثابهی قدرت منطقهای: ریشههای مسائل اجتماعی و اقتصادی ایران
نقش زنان در تظاهرات عمومی سدهی بیستویکم
اعتراضات فردی و شبکههای اجتماعی
مبارزه برای تغییر
زنان ایران بهمثابهی رهبران تجمعات اعتراضی
زن، زندگی، آزادی
کتابنامه فارسی
کتابنامه انگلیسی