«انسان و زمین»، نوشته محبوبه موسوی در بررسی ادبیات داستانی از منظر زیست محیطی در نشر مروارید

به تازگی انتشارات مروارید در تهران کتاب «انسان و زمین» نوشته محبوبه موسوی را در ۱۷۶ صفحه منتشر کرده است. موسوی در این اثر رد مشکلات زیست‌محیطی در ادبیات داستانی ایران و جهان را شناسایی و زوایای مختلف آن را بررسی کرده است. نویسنده در مقدمه این کتاب نوشته است:

«در زمانه‌ای که محیط زیست یکی از دغدغه‌ها و مسائل حیاتی انسان معاصر است، انسان دیگر آن موجود مغروری نیست که خود را ارباب طبیعت بداند و درصدد سیطره بر آن باشد، بلکه می‌داند بی‌حضور زیست‌محیط، انسانیت و انسان هم وجود نخواهد داشت. از این روست که حالا مبارزه را با طبیعت، مادر خود، کنار گذاشته و قهرش را با آن شکسته تا زخم‌هایی را که خود بر تنش زده جبران کند، بلکه بتواند به حیات خود معنایی طبیعی دهد؛ آن‌طور که زمین از انسان انتظار دارد. این درست همان نقطه‌ای است که ادبیات نوین بر آن تکیه زده؛ حالا حرف بر سر چرایی بازگشت به طبیعت نیست بلکه بر سر این است که چقدر تا جان بخشیدن دوباره به طبیعت، به عنوان خانه و زیست‌گاه خود، وقت داریم تا خود را از مرگ حتمی نجات دهیم و از اینجاست که طبیعتِ صرف، جایش را به “محیط زیست” می‌دهد و موضوعی به نام محیط زیست و ادبیات مطرح می‌شود.»

سپس نویسنده در مقالاتی داستان‌هایی را از مجموعه ادبیات داستانی ایران و ادبیات داستانی جهان که به فارسی ترجمه شده برای بررسی برگزیده که در آن آثار مسأله‌ی محیط زیست به عنوان «یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر» تجلی داشته است. به این ترتیب نویسنده در سه فصل با عناوین: ۱. چرایی حفظ حقوق طبیعت و حیوانات (از سه منظر الف. بحران‌های زیست‌محیطی و جنگ ب. حیوان‌آزاری و ج. انسان و سگ در گذر ادبیات) ۲. نابودی زیستگاه‌های طبیعی، پدیده شکار ۳. بحران آب (از دو منظر الف. خشکسالی و کمبود آب و ب. آلودگی آب) به بررسی ۱۲ داستان کوتاه پرداخته است.

داستان‌های «پیرمرد بر سر پل» (ارنست همینگوی)، «زخم شیر» (صمد طاهری)، «در انتظار شاعر» (علی مؤذنی)، «گوساله بی‌تاب» (آیزاک باشویس سینگر)، «مرغدانی» (محمد محمدعلی) و «پیرو» (گی دو موپاسان) در فصل اول کتاب بررسی شده است. دو داستان «طبیعت بی‌جان» (محمد کشاورز) و «رنگ آتش نیمروزی» (شهریار مندنی‌پور) در فصل دوم و «ماهی در باد» (حسین آتش‌پرور)، «یک نامه، آب» (تورگنی لیندگرن) و «آنای باغ سیب» (احمد بیگدلی) و «استخری پر از کابوس» (بیژن نجدی) در فصل سوم کتاب بررسی شده است.

هر بررسی با مشخص کردن زمان و مکان داستان آغاز می‌شود و سپس با بندی از داستان که اغلب بند آغازین داستان است وارد فضای داستان می‌شود و سپس به بررسی داستان از منظر زیست محیطی موجود در فضای آن داستان پرداخته شده است. نویسنده در مقدمه کتاب یادآور شده است:

 «نقد داستان، چندان نقد ادبی را دربرنمی‌گیرد اما گاه به جنبه‌هایی از وضعیت زبانی، ساختار (پیکره‌بندی) و شخصیت‌های داستان رجوع می‌شود تا به تحلیل دقیق‌تری از محتوا و فضای داستان برسیم.»

قبل از بررسی هر داستان، پیشگفتاری درباره موضوع فصل داستان نوشته شده است تا خواننده را به بحران آب یا بحران‌های زیست محیطی درباره جنگ و هر کدام از عناوین فصل‌ها رهنمون شود.

کتاب با نمایه نام اشخاص و جاها و فهرست منابع به پایان می‌رسد.

 پیش از این محبوبه موسوی دو مجموعه داستان کوتاه با نام‌های «خانه‌ای از آن دیگری» و «بازخوانی چند جنایت غیرعمدی» و دو رمان با نام‌های «سکوت‌ها» و «خرگوش و خاکستر» را در نشرهای آگه و مرکز در تهران به چاپ رسانده است و نیز یک داستان کودک با اقتباسی از شاهنامه با نام «یک پرنده، یک پسر». «انسان و زمین» اولین کار او در زمینه‌ی پژوهش داستانی است.

از موسوی در نشریه ادبی بانگ داستان‌های کوتاه «قلعه» و «هفتاد پیکره» و چند مقاله در نقد ادبی منتشر شده است.

بیشتر بخوانید:

بانگ

«بانگ» یک رسانه ادبی و کاملاً خودبنیاد است که در خارج از ایران و به دور از سانسور و خودسانسوری بر مبنای تجربه‌ها و امکانات مشترک شخصی شکل گرفته است.

شبکه های اجتماعی