رئیس دانا با استناد به سه ضلع مثلث «هویت، سوگ و معنای زندگی» در داستان، استدلال میکند که این اثر یک «اعتراض» مسئولانه است و خواننده را به بازگشت به ریشههای فرهنگی و حفاظت فعالانه از ایرانِ کنونی در برابر ویرانسازی فرا میخواند.
«دومینو»، اولین رمان مریم ناصری، روایتی چندلایه و زنمحور است که با مونولوگهای درونیِ زنان چند نسل، از دشتهای ایلام تا شهرهای جنگزده، به جستجوی معنای رنج و هویت میپردازد؛ داستانی که بوی خاک وطن، زخم جنگ و پرسش ابدی «انسان بدون رنج چه موجودی است؟» را در هم میآمیزد.
در تازهترین شمارهی پادکست «آوا و نوا»، به رمان «قبرستان خصوصی» مریم فتحی (نشر ناکجا، پاریس ۲۰۲۵) پرداختهایم؛ اثری که با ظاهری تاریخی از دههی شصت، در واقع آینهی تمامقد جامعهی معاصر ایران است؛ جایی که هر فرد در قبرستان خصوصی رازها و آرزوهای مردهی خود زندانی شده و بقای فردی، مرگ جمعی را رقم زده است.
نوآوری در تلفیق دانش علمی با حسانگاری شاعرانه، ایجاد استعارههای چندمعنایی از طریق پیوند مفاهیم گیاهشناسی-اندامشناسی، استفاده هدفمند از فرم برای بازتولید ریتم زیستی/تنفسی، اسطورهشناسی شخصی پیرامون باروری و نابودی از مهمترین دستاوردهای شاعر در این مجموعه است.
عباس امانت، برجستهترین تاریخنگار معاصر ایران و استاد پیشین دانشگاه ییل، با انتشار کتاب «گاهشماری خورشیدی و پایداری نوروز در هویت فرهنگی ایران» برای نخستین بار بهطور نظاممند نشان میدهد که چرا تقویم خورشیدی و جشن نوروز، در میان تمام طوفانهای تاریخی، به ستون اصلی هویت ایرانی تبدیل شدهاند و چگونه حافظهی جمعی یک ملت توانسته هزاران سال این آیین را زنده نگه دارد در حالی که بسیاری از جشنهای باستانی دیگر به فراموشی سپرده شدهاند.
نویسنده در این متن، وسواس و تلاش بیپایان برای پاککردن لکههای آشکار (ظاهری) را در تقابل با بینظمی و آشفتگی درون (قفسههای بسته) قرار میدهد. حرف اصلی او نقد فرار از پرداختن به مشکلات درونی و عمیق، با مشغولکردن خود به نظم و پاکیزگی ظاهری و سطحی است.
اگر فکر میکنید داستان باید «حرفی برای گفتن» داشته باشد، اگر معتقدید پیرنگ ستون فقرات روایت است و اگر زبان را فقط ابزاری برای انتقال قصه میدانید، مرداد عباسپور با مجموعهداستان تازهاش «من از همهی چهلوهشتسالههای جهان پیرترم» به شما میگوید که احتمالاً در جادهای قدیمی و امن قدم میزنید. در گفتوگویی عمیق و روشنگر، این نویسنده و پژوهشگر ادبی از ضرورت «بیگانه بودن در زبان»، مرگ مؤلف به معنای ادبی، و پیوند زدن داستاننویسی با هنر مفهومی میگوید؛ گویی او نه برای بازگویی قصهها، که برای زنده نگه داشتن خود زبان مینویسد.
همیشه یک کتاب همراه داشته باشید، شبها زیر نور آباژور در تختخواب غرقش شوید و اگر کتابی با شما جور نشد، بدون عذاب وجدان رهایش کنید؛ هوانگ بو-ریوم، نویسندهی کرهای، در یادداشتی تازه و صمیمی، سه راه ساده و واقعی را به ما یاد میدهد تا دوباره عاشق خواندن شویم و زندگیمان را با کتاب گرم و روشن کنیم.
تحلیل سرکوهی بر این نکته تأکید دارد که نسل ربیحاوی، علیرغم همه تلاش نظام برای «قتل ادبی» آنها، درخشانترین میراث فرهنگی معاصر ایران را آفریدند؛ میراثی که ریشه در مقاومت، عشق به انسان و جستوجوی مداوم حقیقت دارد.
رمان «مرگ نور» طاهر بن جلون، روایتی است از هجده سال مرگ تدریجی در زندان مخفی تازمامارت؛ جایی که تاریکی مطلق، شکنجهی جسمی و روانی، و فراموشی اجباری، زندانیان سیاسی را به مرز جنون میرساند. اما همین سیاهچال، برای «سلیم» – قهرمان اثر – به فرصتی برای خودکاوی عمیق، مقاومت معنوی، داستانگویی نجاتبخش، و در نهایت، استعلای انسانی تبدیل میشود. بن جلون با الهام از خاطرات واقعی احمد مرزوکی، نه تنها جنایات رژیم حسن دوم را افشا میکند، بلکه نشان میدهد چگونه نوشتن و آگاهی، حتی در گور زنده، میتواند پیروزی بر سرکوب باشد.
تجمعه ۱۴ آذر ۱۴۰۴، نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی با حمله مستقیم و خشونتآمیز به اعضای کانون نویسندگان ایران حمله کردند و مانع برگزاری مراسم بیست و هفتمین سالگرد قتلهای زنجیرهای محمد مختاری و محمدجعفر پوینده در امامزاده طاهر کرج شدند.
بالزاک در این رمان، افسردگی زن را نه به عنوان یک بیماری فردی، بلکه به مثابه «شورشی خاموش» علیه نظامی توصیف میکند که عشق را به وظیفه و شور را به قانون تبدیل میکند. ژولی، در میانه دوگانگی وظیفه و میل، به نمادی از زنانی بدل میشود که صدایشان در تاریخ رسمی ناشنیده مانده است. به تعبیر کریستوا، بالزاک در این رمان «گفتار مادری» را در دل زبان پدرانه جای میدهد و رنج بینام زن را در قالب داستان به تصویر میکشد. مرگ تدریجی ژولی نیز در این اثر، نه یک شکست، که صورتی از رهایی و مقاومت در برابر نظامی است که خواستار انطباق کامل زن با نقشهای ازپیشتعیینشده است.
قدرت مجموعهداستان «من پدرم هستم» در سهگانهای نهفته است: بومینویسی جاندار، خلاقیت فرمی و روایتگری روانشناختیِ عمیق. این نقد، هر سه رکن را در نمونههای شاخص مجموعه واکاوی میکند.
«کبوترخان هزار توی مسموم» نوشته س.ر.مجتهدی، فراداستانی است که در تقاطع ادبیات، روانکاوی و تاریخ ایستاده است. این اثر، ماجرای راویای را روایت میکند که با خرید نسخهای مرموز از کتاب «موسی و یکتاپرستی» فروید، درگیر شبکهای از رازها میشود که او را به سمت کشف حقیقتی باستانی و خطرناک دربارهٔ اخناتون، خلیفهٔ فاطمی «الحاکم بامرالله» و هزارتوهای یک کبوترخانهٔ متروک سوق میدهد. روایتی رویامانند که در آن، جستجو برای معنا به بهایی گزاف تمام میشود: نابینایی.
انقلاب، در تاریخ اندیشهی سیاسی و اجتماعی، همواره دو چهره داشته است: یکی نویدبخش آزادی، دیگری ویرانگر نهادهای تاریخی و فرهنگی. این نوشتار با نگاهی تحلیلی و انتقادی، به مسئلهی «گسست از سنت» در بستر تجربهی ایرانی میپردازد و نشان میدهد که چگونه فقدان درک تاریخی و روانی از ریشههای فرهنگی، جامعه را از مسیر توسعهی متوازن دور میکند.
در شبی به یادماندنی، جامعه فرهنگی تورنتو دور هم جمع شد تا یکی از برجستهترین نویسندگان زن معاصر ایران، فرشته مولوی را تجلیل کند؛ مراسمی باشکوه که همزمان با رونمایی از تازهترین اثر انگلیسی او با عنوان «داستانهایی از تهران» (نشر آسمانا) برگزار شد و با حضور سخنرانان برجسته، اجرای موسیقی، اکران فیلم و اهدای تندیس «آزادی اندیشه» به مولوی به اوج رسید و بار دیگر نشان داد که صدای مستقل و مقاوم او پس از پنج دهه فعالیت ادبی همچنان در دیاسپورا میدرخشد.
رمان «هوم» لیلا میرباقری، روایتی شاعرانه از گسست از جهان آدمها و پناهجستن در سکوت سنگها و راز گیاهان است. این اثر که با نمادپردازیهای عمیق اساطیری و شخصیتپردازیهای غیرکلیشهای همراه شده، پرسشی بنیادین را پیش میکشد: آیا وقتی روابط انسانی میشکند، طبیعت میتواند آخرین پناهگاه روحِ زخمخورده باشد؟
در فضای مهآلود «نظمیه» دوران قاجار، «ماموریت» ما را به دیداری تنشزا با «میرزا» میبرد؛ مأموری زیرک و خسته که از مأموریت بازگشته است. رضیه انصاری در این فصل از رمان در دست تألیف خود، در دل گفتوگویی ساده دربارۀ یک «کلاه»، ژرفترین دغدغههای یک جامعه در آستانۀ تحول – از نوسازی آمرانه تا کشمکش سنت و تجدد – را به تصویر میکشد. این برش از رمان، داستانی کامل، پرکشش و غرق در فضای تاریخی است که پایان شگفتانگیز آن، خواننده را با خود همراه میکند.
آنچه این داستان را جاودانه کرده، پایانِ بازِ نفسگیر آن است: تلفن بار آخر زنگ میزند، چهار بار، یک بار، سپس دوازده بار مصمم و غمانگیز… و هیچکس جواب نمیدهد. خواننده تا لحظهی آخر نمیداند خیانت واقعی بوده یا فقط توهمِ یک ذهن عاشق و مضطرب؟ آپدایک قضاوت نمیکند؛ فقط زندگیِ واقعیِ طبقهی متوسط آمریکا را، با تمام ریاکاری، تنهایی و میلِ سرکوبشدهاش، زیر ذرهبین میگذارد.
شمارهٔ چهارم مجلهٔ ادبی مهری، دریچهایست گشوده به قلب ادبیات بریتانیا؛ نه فقط انگلستانِ آشنای وولف و اورول، که اسکاتلندِ نوای نیانبان و هَگیس، ولز و ایرلند شمالی با همهٔ شور سنتی و مقاومتشان در برابر جهان صنعتیِ نو.
بزرگترین دستاورد بریل، توانایی او در تبدیل امور عادی و پیشپاافتاده به موضوعی شاعرانه و عمیق بود. او ثابت کرد که برای خلق داستانی تاثیرگذار، نیازی به سوژههای دراماتیک یا شخصیتهای استثنایی نیست. در داستان «گل کلم»، نوشیدن یک آبجو در کافه به نمادی از آزادی و مقاومت در برابر زندگی یکنواخت تبدیل میشود، و در «پدری برای آخر هفته»، یک گفتگوی ساده والدین و فرزند، نمایانگر شکاف نسلی و پیچیدگیهای روابط انسانی است.
